12: Kronik Böbrek Hastalığı: Tedavi

Böbrekler atık maddeleri ve toksik maddeleri vücuttan uzaklaştıran ve vücudumuzu temiz ve sağlıklı tutulmasında önemli bir rol oynayan muhteşem organlardır.

KBH için üç tedavi seçeneği tıbbi tedavi, diyaliz veya böbrek naklidir.

  • Tüm KBH hastaları başlangıçta tıbbi tedavi (ilaç, diyet ve yakın takip) ile tedavi edilmektedir.
  • KBH ilerlediğinde (SDBH), diyaliz veya böbrek nakli gibi böbrek yerine koyma tedavisi gerekmektedir.

Tıbbi Tedavi

KBH da tıbbi tedavi niçin önemlidir?

KBH için kür şansı yoktur. İleri düzeyde KBH’da, yaşamın devam edebilmesi için diyaliz veya böbrek nakline ihtiyaç vardır. Yüksek maliyet ve organ bağışı sorunu nedeniyle Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerde böbrek hastalarının sadece %5-10’unda diyaliz veya böbrek nakli gibi tedaviler alabilirken geri kalan hastalar hiçbir tedavi yapılamadan ölmektedir. Dolayısı ile erken tanı ve daha ucuz olan titiz tıbbi tedavi yaklaşımı ile KBH hastalarını takip etmek ve diyaliz veya nakil ihtiyacını ertelemek en akılcı yoldur.

Niçin KBH’lı birçok hasta tıbbi tedaviden yeterince fayda görmüyor?

KBH’nın erken evrelerinde uygun tedavilerin başlatılması çok faydalıdır. Çoğu hasta erken evrelerde semptomsuzdur ve uygun tedavi ile kendilerini çok iyi hissetmektedirler. Belirtilerin olmaması nedeniyle birçok hasta ve ailesi ciddiyetini fark edememekte ve ilaç tedavisine veya diyet kısıtlamalarına uymamaktadırlar. Tedavinin kesilmesi, böbrek fonksiyonlarının hızla kötüleşmesine neden olarak daha pahalı olan diyaliz veya böbrek nakli aşamasına ulaşmasına yol açmaktadır.

KBH da erken tıbbi tedavi ile hastalar uzun bir yaşam sürebilirler.

Önem ve Hedefler

KBH’de hastalar erken tıbbi tedavi ile uzun bir yaşam sürebilirler. KBH’da tıbbi tedavi yaklaşımının hedefleri nelerdir?

KBH kür şansı olmayan ilerleyici bir hastalıktır. Tıbbi tedavinin amacı şunlardır:

  • Hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak.
  • Altta yatan nedenleri ve katkıda bulunan faktörleri tedavi etmek.
  • Hastalığın semptomlarını ve komplikasyonlarını tedavi etmek.
  • Kardiyovasküler hastalık gelişme riskini azaltmak.
  • Diyaliz veya nakil gereksinimini geciktirmek.

KBH’nın farklı evrelerinde tedavi yaklaşımları nelerdir?

Tedavi yaklaşımları ve kronik böbrek hastalığının farklı evrelerindeki öneriler şu tabloda özetlenmiştir.

Evre Tavsiye edilen eylem
Tüm evreler
  • Duuml;zenli kontrol ve takip
  • Yaşam tarzı değişiklikleri ve genel önlemler
1
  • İlerlemeyi yavaşlatmak için tanı/tedavi
  • Hastalıkla ilgili hasta eğitimi
  • Eşlik eden hastalıkların tedavisi, kardiyovasküler hastalık riskinin azaltılması
2
  • İlerleme riskinin tahmini, eşlik eden hastalıkların tedavisi
3
  • Komplikasyonların değerlendirilmesi/tedavisi, Nefroloji uzmanına yönlendirme
4
  • Böbrek yerine koyma tedavileri ile ilgili hasta eğitimi
  • Böbrek yerine koyma tedavilerine hazırlık
5
  • Diyaliz veya nakil ile böbrek yerine koyma tedavisi
Kronik böbrek hastalığı tam olarak iyileştirilemez, ancak erken tedavi faydalıdır.

Dokuz adımlı eylem planı

KBH’nın tıbbi tedavisinde 9 adımlık eylem planı 1. Primer hastalığın yönetimi

Altta yatan primer hastalıkların tanınması ve tedavisi KBH’yı önleyebilir ve ilerlemesini geciktirebilir veya tersine çevirebilir.

  • Diabetes mellitus ve hipertansiyon.
  • İdrar yolu enfeksiyonu veya tıkanıklığı.
  • Glomerülonefrit, böbrek damarı hastalığı, analjezik nefropatisi vb.
2. KBH’nın ilerlemesini yavaşlatmaya yönelik yaklaşımlar

Doktorunuz KBH’nın ilerlemesini yavaşlatmak için aşağıdaki gibi önemli ve etkin tedaviler önerebilir:

  • Sıkı kan basıncı kontrolü ve ACE inhibitörü veya anjiotensin II reseptör-blokörü tedavisi.
  • Protein kısıtlaması.
  • Lipid düşürücü tedavi.
  • Anemi tedavisi.
3. Destekleyici ve semptomatik tedavi
  • İdrar miktarını arttırmak ve şişmeyi azaltmak için idrar söktürücü haplar (diüretik).
  • Bulantı, kusma ve mide şikayetlerini azaltmak için ilaçlar.
  • KBH’ya bağlı kemik hastalığını önlemek ve düzeltmek için kalsiyum, fosfor bağlayıcılar, aktif vitamin D ve diğer ilaçlar.
  • Demir, vitaminler ve eritropoietin enjeksiyonları ile düşük hemoglobin (anemi) düzeyinin düzeltilmesi.
  • Kardiyovasküler olayların önlenmesi. Kontrendike olmadıkça günlük aspirin başlanması
KBH’da altta yatan nedenin tedavi edilmesi KBH’nın ilerlemesini geciktirir.
4. Geri çevrilebilen faktörlerin yönetimi

Böbrek yetmezliğini arttıran veya alevlendiren geri çevrilebilen faktörlerin araştırılması ve tedavi edilmesi gerekir. Bu faktölerin düzeltilmesi ile böbrek yetmezliği düzelebilir ve böbrek fonksiyonu eski seviyelerine tekrar dönebilir. Geri çevrilebilen sık faktörler şunlardır:

  • Sıvı kaybı.
  • İlaçlara bağlı böbrek hasarı (non steroidal anti-inflamatuvar ilaçlar veya NSAİİ, kontrast maddeler, aminoglikozid antibiyotikler).
  • İnfeksiyon ve konjestif kalp yetmezliği.
5. KBH komplikasyonlarının tanınması ve tedavisi

KBH komplikasyonlarının erken tanısı ve acil tedavi edilmesi gerekir. Dikkat edilmesi gereken yaygın komplikasyonlar, aşırı sıvı yüklenmesi, kanda yüksek potasyum seviyesi, (potasyum > 6 mEq/L) ve ileri böbrek yetmezliğine bağlı kalp, beyin veya akciğerlerde etkilenmedir.

6. Yaşam tarzı değişiklikleri ve genel önlemler

Tüm riskleri azaltmak için şu önlemler önemlidir:

  • Sigaranın bırakılması.
  • Sağlıklı kilonun korunması, düzenli egzersiz, fiziksel olarak aktif olma.
  • Alkol tüketiminin sınırlandırılması.
  • Sağlıklı beslenme planının uygulanması ve diyet ile alınan tuzun azaltılması.
  • İlaçlar doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Böbrek hasarının derecesine göre ilaç dozlarının ayarlanması gerekebilir.
  • Bir nefroloji uzmanı tarafından yönlendirilen düzenli takip ve tedavi.
Kronik böbrek hastalığında enfeksiyonun tedavisi ve sıvı kaybının yerine konması oldukça faydalıdır.

7. Diyet Kısıtlamaları

Böbrek hastalığının tipine ve evresine bağlı olarak, KBH’da diyet kısıtlamaları gereklidir (Bölüm 25’te detaylı olarak tartışılmıştır).

  • Tuz (sodyum): Yüksek tansiyonu ve vücut şişliğini kontrol altında tutmak için tuz kısıtlaması önerilir. Tuz kısıtlaması ile masadaki gıdalara tuz eklenmemesi ve fast-food, turşu gibi tuzlu yiyeceklerden kaçınılması ile çoğu konserve gıdaların kullanımının en aza indirilmesi anlatılmaktadır.
  • Sıvı alımı: KBH hastalarında azalmış idrar miktarı vücutta şişmeye ve vücutta fazla miktarda sıvı biriktiği durumlarda nefes darlığına neden olabilir. Bu nedenle vücutta şişlik olan tüm KBH hastalarına sıvı kısıtlaması önerilmektedir.
  • Potasyum: KBH hastalarında kan potasyum düzeyi genellikle yükselir. Bu kalp ritmi üzerinde hayatı tehdit eden etkilere neden olabilir. Bunu önlemek için potasyumdan zengin gıdalar (kuru meyveler, Hindistan cevizi suyu, patates, portakal, muz, domates gibi) doktorunuz tarafından tavsiye edildiği gibi kısıtlanmalıdır.
  • Protein: KBH’lı hastalarda böbrek hasarını hızlandıracak yüksek proteinli diyetlerden kaçınılmalıdır.

8. Böbrek yerine koyma tedavisine hazırlık

  • KBH tanısı konur konmaz dominant olmayan ön koldaki toplardamarlar korunmalıdır.
  • Kan alınması veya damar içi infüzyonlar için bu kolun damarlarının kullanılması önlenmelidir.
  • Böbrek fonksiyonları bozuldukça ve SDBH’na ilerledikçe, diyaliz ve böbrek nakli gerekli olabilir. Bir nefroloji uzmanı tarafından hasta ve ailesine hastanın tercihi veya ihtiyacına göre daha ileri tedavi seçenekleri hakkında bilgi verilir. Diyaliz yöntemleri arasında hemodiyaliz ve periton diyalizi bulunur.
  • Hemodiyaliz tercih edilirse, hastalar ve aileleri eğitilmelidir. Hemodiyaliz tedavisi başlamadan öngörülen hemodiyalize başlama tarihine göre 6 ila 12 ay önceden AV fistül açılmalıdır. KB
KBH’da diyet kısıtlamaları böbrek hastalığının ilerlemesini ve komplikasyonların gelişmesini önler.

KBH’da diyet kısıtlamaları ilerlemeyi geciktirebilir ve komplikasyonları önleyebilir.

  • Bir KBH hastasında diyalize hiç başlamadan da böbrek nakli (pre-emptif böbrek nakli) yapılabilir. Burada diyaliz tedavisi başlamadan önce hastaya canlı bir vericiden böbrek nakli yapılmaktadır.
  • KBH’nın erken evrelerinde hepatit B aşısının uygulanması, diyaliz veya böbrek nakli sırasında hepatit B enfeksiyonu riskini azaltır. 0, 1, 2, ve 6. aylarda rekombinan hepatit B aşısı çift doz, kas içine olacak şekilde omuzdan yapılmalıdır.

9. Nefroloji uzmanına yönlendirme

KBH tanısı konan bir hasta erken dönemde nefroloji uzmanına yönlendirilmelidir. Diyaliz öncesi eğitim morbidite ve mortaliteyi azaltmaktadır. Erken yönlendirme SDBH’na ilerlemeyi yavaşlatır ve böbrek yerine koyma tedavisine başlama ihtiyacını geciktirebilir.

KBH’yı geciktirmek veya önlemek için en önemli tedavi yaklaşımı nedir?

KBH’nın altta yatan nedeni ne olursa olsun, sıkı kan basıncı kontrolü KBH’nın önlenmesinin veya ilerlemesinin en önemli tedavi yaklaşımıdır. Kontrolsüz kan basıncı KBH’nın hızla ilerlemesine ve kalp krizi, inme gibi komplikasyonların gelişmesine yol açar.

Yüksek kan basıncını kontrol etmek için hangi ilaçlar kullanılır?

Nefroloji uzmanı veya doktorunuz yüksek kan basıncınızı kontrol etmek için uygun tedavileri seçecektir. En yaygın kullanılan ilaçlar anjiotensin konverting enzim (ACE) inhibitörleri, anjiotensin reseptör blokörleri (ARBler), kalsiyum kanal blokörleri, beta blokörler ve diüretiklerdir.

ACE inhibitörleri veya ARBler kan basıncını düşürmek için ilk seçenek ilaçlardır. Bu ilaçlar aynı zamanda böbrek hasarının ilerlemesini yavaşlatırlar, böylelikle de böbrekleri korumuş olurlar.

KBH hastalarında dominant olmayan kolun damarları intravenöz infüzyondan veya kan alınmasından korunmalıdır.

Kan basıncı ve anemi tedavisi

KBH’da kan basıncı kontrolü hedefi nedir?

Kan basıncının 130/ 80 mmHg’nın altında tutulması önerilmektedir.

KBH’da kan basıncının kontrol altında olup olmadığını değerlendirmek ve takip için en iyi metot nedir?

Düzenli poliklinik kontrolü kan basıncı durumu hakkında fikir vermeye yardımcı olur. Fakat KBH’da kan basıncı ölçüm cihazı alıp evde düzenli kan basıncı takibi yapılması da kan basıncı hakkında bilgi sahibi olmaya yardımcı olur. Kan basıncı takibinin kayıt altına alınması doktorunuzun ilaç dozlarını ve ilaç alma zamanınızın ayarlamasına yardımcı olabilir.

KBH hastalarına diüretik ilaçlar nasıl yardımcı olur?

Doktorlar idrar söktürücü diüretik ilaçlar verebilir. Bu ilaçlar idrar miktarını arttırarak vücut şişliklerinin ve nefes darlığının azalmasını sağlar. Bu ilaçların sadece idrar miktarını arttırdığı, böbrek fonksiyonlarını iyileştirmediğinin de bilinmesi gerekir.

KBH’da anemi niçin olur ve nasıl tedavi edilir?

Böbrekler normal fonksiyon durumunda iken kemik iliğinde kırmızı kan hücrelerinin yapımını uyaran eritorpoietin isimli bir hormon üretirler. KBH’da böbrek fonksiyonlarının azalması ile birlikte eritropoietin üretimi azalır ve anemi oluşur.

Demir tabletleri, vitaminler ve bazen de damardan demir verilmesi KBH’da anemiyi tedavi etmek için ilk adımdır. Ciddi anemi veya ilaç tedavisine yanıt vermeyen anemi varlığında kemik iliğinde oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinin üretilmesini sağlayan sentetik eritropoietin verilmesi gerekir. Eritorpoietin enjeksiyonları güvenli, etkili ve KBH’da anemi tedavisinde tercih edilen yöntemdir. Acil durumlarda kan transfüzyonları anemiyi düzeltmek için etkili ve hızlı bir yöntemdir. Ancak enfeksiyon ve alerjik reaksiyon riski olduğundan tercih edilmeyen bir yöntemdir.

KBH’da anemi niçin tedavi edilmelidir?

Kırmızı kan hücreleri akciğerlerden vücudun geri kalan kısımlarına oksijen taşırlar. Anemi (düşük hemoglobin düzeyi) KBH’da güçsüzlük, halsizlik, egzersiz kapasitesinde azalma, nefes darlığı, çarpıntı, konsantrasyon güçlüğü, soğuğa tahammülsüzlük ve göğüs ağrısına neden olur. Bundan dolayı erken ve uygun bir şekilde tedavi edilmesi gerekir.

KBH’nın ilerlemesini geciktirmek için en iyi tedavi kan basıncının kontrol altına alınmasıdır (130/80 altı).