11: Kronik Böbrek Hastalığı: Semptomlar ve Tanı

Kronik Böbrek Hastalığında (KBH), böbrek fonksiyonları, aylar, yıllar içinde azalır. KBH’nın erken evrelerinde, gelişen metabolik bozukluklara vücudumuzun alışması ile birlikte çoğu hasta nispeten semptomsuzdur. Böbrek fonksiyonları ciddi şekilde bozulduğu zaman toksin ve sıvı birikimine bağlı olarak hastalarda semptom gelişmeye başlar.

Kronik böbrek hastalığının semptomları melerdir?

KBH’nın belirtileri böbrek hasarının ciddiyetine göre değişmektedir. KBH, böbrek fonksiyonu düzeyine göre veya glomerüler filtrasyon hızına (GFR) göre beş evreye ayrılır. GFR, kreatinin düzeyinden hesaplanabilir ve normalde 90 ml/dk’nın üzerindedir.

Evre 1 KBH (Böbrek fonksiyonu %90-100)

Evre 1 KBH’da, GFR 90 ml/min/1.73m2’nin üzerindedir, ancak idrarda protein kaçağı gibi laboratuvar anormallikleri, röntgen, ultrason, MR veya tomografi taramasında böbreklerde yapısal hasarı gösteren bulgular veya polikistik böbrek hastalığının aile öyküsü vardır. Hastalar genellikle semptomsuzdur.

Evre 2 KBH (Böbrek fonksiyonu %60-89)

Evre 2 veya hafif KBH’da, GFR 60 - 89 ml/min/1.73m2 arasındadır. Hastalar genellikle semptomsuzdur. Ancak bazı hastalarda gece sık idrar çıkma, yüksek kan basıncı, idrar tetkikinde anormallikler ile normal veya biraz yüksek serum kreatinin düzeylerine sahip olabilirler.

KBH’nın erken döneminde çoğu hastada herhangi bir semptom yoktur.

KBH’da GFR Evreleri
Evre Tanım Glomerüler filtrasyon Hızı (GFR)
Risk artışı KBH için risk faktörleri (Diyabet, yüksek kan basıncı, aile öyküsü, ileri yaş vb) 90’ın üzeri
1 Böbrek hasarı (idrarda protein) ve normal GFR 90’ın üstü
2 Böbrek hasarı ve hafif azalmış GFR 60-89
3 3a Hafif-orta azalmış GFR 45-59
3b Orta-şiddetli azalmış GFR 30-44
4 Şiddetli azalmış GFR 15-29
5 Böbrek yetmezliği 15’in altı

National Kidney Foundation Kidney Disease Outcomes Quality Initiative (NKF-K/DOQI) Kronik Böbrek Hastalığı İçin Klinik Uygulama Kılavuzu

Evre 3 KBH (Böbrek fonksiyonu %30-59)

Evre 3, orta şiddette azalmış GFR, GFR 30-59 ml/min/1.73m2 arasındadır.
Hastalar semptomsuz olabilir veya hafif semptomlar başlayabilir. İdrar tetkikinde anormallikler veya serum kreatinin düzeyinde yükselme saptanabilir.

Genç yaşta kontrolsüz hipertansiyon KBH’nın sık başvuru nedenlerinden birisidir.

Semptomlar

Evre 4 KBH (Böbrek fonksiyonu %15-29)

Evre 4 KBH, GFR 15-29 ml/min/1.73m2 arasındadır. Semptomlar, altta yatan böbrek hastalığının veya eşlik eden hastalıkların durumuna bağlı olarak, hafif, belirsiz ve nonspesifik olabileceği gibi çok şiddetli de olabilir.

Evre 5 KBH (Böbrek fonksiyonu %15’den az)

Evre 5 ise, GFR’nin 15 ml/min/1.73m2 altında olduğu şiddetli bir KBH’dır. Aynı zamanda son evre böbrek hastalığı olarak da bilinir. Bu evrede çoğu hasta diyaliz veya böbrek nakline ihtiyaç duyar. Semptomlar orta veya şiddetli olabilir ve hayatı tehdit eden komplikasyonlar gelişebilir. Böbrek yetmezliğine ait bulgu ve belirtilerin artması ile çoğu hastada tedavi olarak diyaliz veya böbrek nakli gerekir.

Böbrek hastalıklarında başlıca semptomlar

  • İştahsızlık, bulantı ve kusma.
  • Güçsüzlük, yorgunluk ve kilo kaybı.
  • Bacaklarda şişme (ödem).
  • Özellikle sabahları yüzde ve göz etrafında şişlik.
  • Yüksek tansiyon, özellikle şiddetli, kontrolsüz ya da gençlerde tansiyon.
  • Solukluk.
  • Uyku sorunları, konsantrasyon eksikliği ve baş dönmesi.
  • Kaşıntı, kas krampları veya huzursuzluk.
  • Böğür ağrıları.
  • Özellikle geceleri sık idrar çıkma (noktüri).
  • Yetişkinlerde kemik ağrıları ve kırıkları, çocuklarda büyüme geriliği.
  • Erkeklerde cinsel isteksizlik ve erektil disfonksiyon, kadınlarda adet düzensizlikleri.
KBH, tedaviye yanıt vermeyen hemoglobin düşüklüğünün önemli bir nedenidir.

Evreleme

Yüksek kan basıncı olan birisinde ne zaman KBH’dan şüphe edilmeli?

Yüksek kan basıncı (hipertansiyon) olan birisinde şu durumlarda KBH’dan şüphe edilmeli:

  • Hipertansiyon tanısı anında yaşın 30’un altında veya 50’nin üstünde olması.
  • Tanı anında ciddi hipertansiyon (örneğin 200/120 mmHg’dan fazla).
  • Düzenli tedaviye rağmen ciddi kontrolsüz kan basıncı yüksekliği.
  • Eşlik eden görme bozuklukları.
  • İdrarda protein varlığı.
  • Şişlik, iştahsızlık, halsizlik gibi KBH düşündüren semptomların varlığı.

İleri evre KBH’nın komplikasyonları nelerdir?

İleri evre KBH’nın potansiyel komplikasyonları:

  • Akciğerlerde sıvı birikimine (akciğer ödemi) bağlı nefes alma güçlüğü ve göğüste ağrı.
  • Ciddi yüksek kan basıncı.
  • Şiddetli bulantı ve kusma.
  • Şiddetli güçsüzlük.
  • Bilinç bulanıklığı, uyku hali, nöbet geçirme veya koma gibi santral sinir sitemi komplikasyonları.
  • Kanda yüksek potasyum seviyeleri (hiperkalemi) kalpte aritmilere neden olarak hayati tehlike oluşturabilir.
  • Perikardit, kalbi saran zarın (perikardiyum) iltihabı.
Güçsüzlük, iştahsızlık, bulantı ve şişlik KBH’nın sık rastlanan erken semptomlarıdır.

Tanı

KBH tanısı

KBH erken evrelerde çoğunlukla semptomsuzdur. Genellikle, KBH tanısı, hipertansiyon saptandığında, kan tetkikinde serum kreatinin düzeyi yüksekliği saptandığında veya idrar tetkikinde albümin pozitif saptandığında konur. Böbrek hasarı gelişme riski yüksek olan bireyler (diyabetik, hipertansif, yaşlı, ailede KBH öyküsü olanlar) KBH için taranmalıdır.

1. Hemoglobin

Hemoglobin düzeyi genellikle düşüktür. Böbrekte eritropoietin üretimi azaldığından kansızlık görülür.

2. İdrar testi

İdrarda albümin veya protein varlığı (albüminüri veya proteinüri olarak isimlendirilir) KBH’nın erken bir göstergesidir. İdrarda çok düşük miktarda albümin olması ki mikroalbüminüri olarak isimlendirilir KBH’nın en erken göstergesi olabilir. Proteinüri ateş veya ağır egzersiz gibi geçici nedenlere de bağlı olabileceği için KBH tanısı konmadan önce diğer nedenler dışlanmalıdır.

3. Serum kreatinin, kan üre azotu ve eGFR

Böbrek fonksiyonlarını değerlendirmenin kolay ve ucuz yolu serum kreatinin düzeyinin ölçülmesidir. Böbrek fonksiyonunu ve glomerüler filtrasyon hızını (eGFR) tahmin etmek için serum kreatinin düzeyi, yaş ve cinsiyetle birlikte birçok formülde kullanılır. Kreatinin seviyesinin düzenli olarak ölçülmesi KBH’nın ilerlemesini ve tedaviye yanıtı değerlendirmeye yardımcı olur. eGFR düzeylerine göre KBH beş evreye ayrılmaktadır. Bu evreleme, hastalığın uygun yönetimi için ilave testler ve öneriler açısından yararlıdır.

Üç basit test böbreklerinizi kurtarır. Kan basıncınızın kontrolü, idrarda protein aranması ve eGFR.

4. Böbrek ultrasonu

Ultrason KBH tanısında basit, etkili ve ucuz bir testtir. Küçülmüş böbrekler KBH için tanısaldır. Bununla birlikte polikistik böbrek hastalığı, diyabetik nefropati ve amiloidoz gibi bazı kronik böbrek hastalığı durumlarında böbrekler normal veya büyük olabilirler. Ulstrason ayrıca, idrar yollarında tıkanıklık veya taş tanısında da yardımcı olur.

5. Diğer testler

KBH, böbreklerin farklı işlevlerinde bozukluklara neden olur. Bu bozuklukları değerlendirmek için, elektrolit ve asit-baz dengesi testleri (sodyum, potasyum, magnezyum, bikarbonat), anemi testleri (hematokrit, ferritin, transferrin saturasyonu, periferik kan yayması), kemik hastalığı testleri (kalsiyum, fosfor, alkalin fosfataz, paratiroid hormon), diğer genel testler (serum albumin, kolesterol, trigliserid, glukoz ve hemoglobin A1c) ve EKG ile ekokardiyografi.

Ultrasonda küçük böbreklerin görünmesi, kronik böbrek hastalığının en belirgin işaretidir.

Bir KBH hastası ne zaman doktora görünmeli?

KBH’lı hastalar şu durumlar geliştiğinde acilen doktoruna başvurmalıdırlar:

  • Hızlı, açıklanamayan kilo artışı, idrar hacminde gözle görülür azalma, şişmede artış, nefes darlığı veya yatakta uzanırken nefes almada güçlük
  • Göğüs ağrısı, çok yavaş veya hızlı kalp hızı.
  • Ateş, ciddi ishal, ciddi iştahsızlık, şiddetli kusma, kanlı kusma veya açıklanamayan kilo kaybı.
  • Yeni başlayan şiddetli kas güçsüzlüğü.
  • Konfüzyon, uykuya meyil veya nöbet ortaya çıkması.
  • Kontrol altındaki kan basıncının kontrolsüz hale gelmesi.
  • Kırmızı renkli idrar veya idrarda aşırı kanama.