18: İdrar Yolu Enfeksiyonu

Semptomlar

İdrar yolları normalde iki böbrek, iki üreter, bir mesane ve bir üretradan oluşmaktadır. İdrar yolu enfeksiyonu (İYE), idrar yollarının herhangi bir kısmının bakteriyel enfeksiyonudur. İYE, vücutta ikinci en sık görülen enfeksiyondur.

İdrar yolu enfeksiyonlarının semptomları nelerdir?

İdrar yolu enfeksiyonlarında semptomların şiddeti, enfeksiyonun ciddiyeti, yaş ve enfeksiyonun yerine göre farklılık gösterir. İdrar yolu enfeksiyonlarının sık görülen semptomları;

  • İdrar yaparken yanma ve ağrı.
  • Sık idrara çıkma ve sürekli idrar yapma hissi.
  • Ateş, halsizlik.
  • Bulanık ve kokulu idrar.

Mesane enfeksiyonu semptomları (Sistit)

  • Karın alt kısmında rahatsızlık hissi.
  • Sık, ağrılı ve az az idrara çıkma.
  • Genellikle böğür ağrısı olmadan hafif ateş.
  • İdrarda kan olması.

Üst idrar yolu enfeksiyonu semptomları (Piyelonefrit)

  • Bel üst kısmında ağrı ve böğür ağrısı.
  • Titreme ve yüksek ateş.
  • Bulantı, kusma, halsizlik, yorgunluk ve kendini kötü hissetme.
  • Yaşlılarda zihinsel değişiklik ve uyku hali.

Bu bulgular sistemik bir tutulum olduğunu gösteren en ciddi semptomlardır. Yetersiz ve gecikmiş tedavi hayatı tehdit edebilir.

Yanma ve sık idrara çıkma idrar yolu enfeksiyonunun sık bulgularıdır.

Nedenler

Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonunun nedenleri nelerdir?

Sık veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının önemli nedenleri şunlardır:

  1. İdrar yolu tıkanıklığı: Birçok altta yatan hastalık idrar yollarında tıkanıklığa neden olabilir.
  2. Kadın cinsiyet: Kadınlarda üretranın kısa olmasından dolayı erkeklerden daha kolay İYE oluşur.
  3. Cinsel ilişki: Cinsel yönden aktif olan kadınlar, cinsel yönden aktif olmayan kadınlardan daha kolay idrar yolu enfeksiyonu geçirirler.
  4. İdrar yolu taşları: Böbrek, üreter veya mesane taşları idrar akışını engelleyerek İYE riskini arttırır.
  5. İdrar yoluna kateter yerleştirilmesi: Kateter yerleştirilmiş kişilerde İYE riski artmaktadır.
  6. Doğumsal idrar yolu anomalileri: Vezikoüretral reflü (mesaneden üreterlere doğru idrar kaçışı olması durumu) ve posterior üretral valv gibi doğumsal anomalisi olan çocuklarda İYE riski artmıştır.
  7. Benign prostat hiperpilazisi: Altmış yaş üstü erkeklerde prostat büyümesi (Benign prostat hiperplazisi, BPH) nedeniyle İYE riski artmıştır.
  8. İmmun sistem baskılanması: Diyabet, HIV veya kanser tanısı olan hastalar da İYE açısından yüksek risk altındadırlar.
  9. Diğer nedenler: Üretra veya üreter daralması, idrar yolu tüberkülozu, nörojen mesane veya mesane divertikülü.

Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu böbrek hasarına neden olabilir mi?

Tekrarlayan alt idrar yolu enfeksiyonu genellikle yetişkinlerde böbrek hasarına neden olmaz.

Erişkinlerdeki İYE, taş, tıkanıklık veya darlığa bağlı idrar akışının bozulması ve genito-üriner sistem tüberkülozu gibi kolaylaştırıcı faktörler düzeltilmediğinde, böbreklere zarar verebilir.

Bununla birlikte, küçük çocuklarda, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonunun gecikmeli veya yanlış tedavisi, büyümekte olan böbrekte, özellikle vezikoüreteral reflüsü olanlar için geri dönüşsüz hasara neden olabilir. Bu hasar daha sonraki yıllarda böbrek fonksiyonlarının azalmasına ve yüksek tansiyona neden olabilir. Dolayısıyla idrar yolu enfeksiyonu sorunu, çocuklarda yetişkinlere kıyasla daha ciddidir.

İdrar yolu tıkanıklığı tekrarlayan İYE’nin önemli nedenidir.

Tanı

İdrar yolu enfeksiyonunun tanısı

İdrar yolu enfeksiyonunun tanısı ve şiddetinin belirlenmesi için tetkikler yapılır. Komplike veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu olan birisinde kolaylaştırıcı risk faktörlerinin varlığı araştırılmalıdır.

İdrar yolu enfeksiyonu için temel testler

1. İdrar testi

İYE için en önemli tarama testi idrar tetkikidir. Sabah ilk idrar, bu test için tercih edilir. İdrarın mikroskopik değerlendirmesinde bol miktarda beyaz kan hücrelerinin varlığı İYE düşündürür. İdrarda beyaz kan hücrelerinin olması idrar yollarında iltihabi bir reaksiyon olduğunu gösterir, ancak olmaması İYE’yi dışlamaz.

Özel idrar çubuk testleri (lökosit esteraz ve nitrit) evde veya muayenede İYE tarama testi olarak kullanışlıdır. Pozitif olması İYE olduğunu düşündürür ve bu hastalarda ileri tetkik gereklidir. Renk değişikliğinin derecesi idrardaki bakteri sayısı ile orantılıdır.

Erişkinlerde İYE, idrar akışında tam tıkanma olmadıkça böbreklerde kalıcı hasara neden olmaz.

2. İdrar kültürü ve duyarlılık testi

İYE tanısında altın standart test idrar kültürüdür ve antibiyotik tedavisi öncesi yapılmalıdır. Komplike veya dirençli İYE’de ve bazen de klinik idrar yolu enfeksiyonu doğrulanmasında idrar kültürü yapılması önerilir.

İdrar kültürü, 48-72 saat içerisinde sonuçlanır. Bu testin sonucunun geç çıkması en önemli dezavantajıdır. İdrar kültürü ile enfeksiyona neden olan bakteri laboratuvar ortamında çoğaltılarak tespit edilebilir. İdrar kültürü sonucu aynı zamanda üretilen bakterinin hangi antibiyotiğe duyarlı veya dirençli olduğunu da gösterir. Bu da doktorun doğru antibiyotiği seçebilmesine olanak sağlar.

İdrar örneğine bulaşı engellemek için hastadan öncelikle genital bölgesini temizlemesi ve orta akım idrarını steril bir kaba yapması istenir. İdrar kültürü için örnek alımında diğer yöntemler, pubik bölge üzerinden iğne ile idrar alınması ve kateterden veya steril torba idrar örneğidir.

İdrar kültürü ve antibiyotik duyarlılık testi İYE tanı ve tedavisinde değerlidir.

3. Kan testleri

İYE olan bir hastada genellikle tam kan sayımı (CBC), üre, kreatinin, glikoz ve c-reaktif protein gibi kan testleri yapılır.

Risk faktörleri veya kolaylaştırıcı faktörleri saptamaya yönelik testler

Eğer enfeksiyon tedaviye yanıt vermiyor veya enfeksiyon tekrarlıyor ise altta yatan kolaylaştırıcı neden veya risk faktörü saptamak için aşağıda verilen ileri testlerin yapılması gereklidir:

  1. Ultrason ve direk karın grafisi
  2. Karın BT’si veya MRI.
  3. İşeme sistoüreterogram (VCUG).
  4. İntravenöz ürografi (IVU).
  5. Tüberküloz için mikroskopik idrar tetkiki.
  6. Sistoskopi - özel aletler kullanılarak üroloji uzmanı tarafından idrar torbası içerisine bakılma işlemi.
  7. Kadın doğum muayenesi.
  8. Ürodinami testi.
  9. Kan kültürleri.
Başarılı bir İYE tedavisi için, altta yatan kolaylaştırıcı faktörlerin saptanması zorunludur.

Önleme

İdrar yolu enfeksiyonunun önlenmesi

  1. Günlük sıvı alımının arttırılması (3-4 litre). Sıvılar idrarı seyreltir ve bakterinin idrar yolu ve idrar torbasından uzaklaştırılmasını sağlar.
  2. İki üç saatte bir idrara çıkılması. Tuvalet ihtiyacı ertelenmemelidir. İdrar torbasında uzun süre idrarın tutulması bakteri çoğalması için uygun ortam oluşturur.
  3. İdrarı asidik hale getirerek bakteri çoğalmasını azaltmak için vitamin C içeren yiyeceklerin tüketilmesi, askorbik asit veya kızılcık suyu içilmesi önerilebilir.
  4. Kabızlıktan kaçınılmalı veya hızlıca tedavi edilmelidir.
  5. Kadınlar ve kızlar tuvaletlerini yaptıktan sonra önden arkaya doğru temizlenmelidirler (arkadan öne doğru değil). Bu alışkanlık makat bölgesindeki bakterilerin vajinaya ve üretraya yayılmasını engeller.
  6. Cinsel ilişki öncesi ve sonrası genital bölge ve makat bölgesi temizlenmeli. Cinsel ilişki öncesi ve sonrası idrara çıkılmalı ve cinsel ilişki sonrası bir bardak su içilmeli.
  7. Kadınlar hava geçişine izin veren pamuklu iç çamaşırları giymelidir. Sıkı pantolon veya naylon iç çamaşırı giymekten kaçınılmalıdır.
  8. Cinsel temastan sonra kadınlarda tekrarlayan üriner sistem enfeksiyonu, cinsel temastan sonra uygun bir antibiyotiğin tek bir dozu ile etkili bir şekilde önlenebilir.
İdrar yolu enfeksiyonunu tedavi etmek ve önlemek için yeterli sıvı tüketilmesi önemlidir.

Tedavi

İdrar yolu enfeksiyonunun tedavisi Genel önlemler

Bol su içilmelidir. Çok hasta, yeteri kadar sıvı tüketemeyen veya kusmaya bağlı sıvı kaybı olan hastaların hastaneye yatırılarak intravenöz sıvı verilmesi gerekecektir.

Ateşi düşürmek veya ağrıyı azaltmak için ilaçlar kullanılmalıdır. Sıcak torba kullanımı ağrıyı azaltır. Mesaneyi tahriş eden kahve, alkol, sigara ve baharatlı gıdalardan kaçınılmalıdır. İdrar yolu enfeksiyonlarını önleyici tüm önlemlere uyulmalıdır.

Tedavi

Alt üriner sistem enfeksiyonlarının (sistit, orta şiddette enfeksiyonlar) tedavisi

Sağlıklı bir genç kadında, üç gün boyunca kısa süreli tedaviler genellikle yeterlidir. Bazı ilaçlarda, bir kürün tamamlanması için yedi gün boyunca antibiyotik verilmesi gerekli olabilir. Bazen, fosfomisin gibi tek doz antibiyotik kullanılabilir. İlk kez sistit gelişen sağlıklı yetişkin bir erkek hasta dışında, İYE gelişen erkek hastalarda enfeksiyona yatkınlık oluşturan altta yatan yapısal anormallikler nedeniyle 7-14 gün antibiyotik tedavisi verilmesi gerekebilir. Sık olarak ağızdan kullanılan antibiyotikler nitrofurantoin, trimethoprim, sefalosporinler veya fluorokinolon türevleridir. Antibiyotik seçimi, bulunduğunuz bölgede yaygın olarak kullanılan ilaçların duyarlılığı ve direnç durumlarına göre belirlenir.

Şiddetli böbrek enfeksiyonlarının (Piyelonefrit) tedavisi

Orta ya da şiddetli akut böbrek enfeksiyonu olan hastalar, şiddetli semptomları olan hastalar veya ciddi hasta durumda olanlar hastaneye yatırılarak tedavi edilmelidirler. Tedavi öncesi, idrar ve kan kültürleri alınarak enfeksiyona neden olan bakteri ve uygun antibiyotik tedavisi belirlenir. Hastalar intravenöz sıvı tedavisi ve antibiyotik ile birkaç gün tedavi edildikten sonra ağızdan antibiyotik tedavisi ile tedavi 10-14 güne tamamlanır. Intravenöz antibiyotiklere yanıt alınamadığında (semptomların ve ateşin devam etmesi, böbrek fonksiyonlarında bozulma) görüntüleme yapılması gerekmektedir. Tedaviye yanıtı değerlendirmek için idrar tetkiki yapılması da gereklidir.

Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisi

Tekrarlayan İYE olan hastalarda, altta yatan nedene yönelik doğru tetkiklerin yapılması önemlidir. Altta yatan nedene göre gerekli tıbbi veya cerrahi tedavi planlanır. Bu hastalar takip edilmeli, önleyici tedbirlere veya uzun süre önleyici antibiyotik tedavisine sıkı sıkıya uymaları gerekmektedir.

Ağır böbrek enfeksiyonlarının (piyelonefrit) tedavisi hastaneye yatırılmayı ve intravenöz antibiyotik tedavisini gerektirir.
İYE olan bir hasta ne zaman doktora görünmelidir?

İYE geçiren tüm çocuklar bir doktor tarafından değerlendirilmelidir. İYE’si olan yetişkin hastalar ise şu durumlarda acilen doktora başvurmalıdırlar:

  • İdrar miktarında azalma veya idrar çıkışının olmaması.
  • Sürekli yüksek ateş, titreme, sırt ağrısı ve bulanık veya kanlı idrar.
  • 2-3 günlük antibiyotik tedavisine yanıt alınamaması.
  • Şiddetli kusma, şiddetli güçsüzlük veya kan basıncı düşüklüğü.
  • Tek böbrek olması.
  • Böbrek taşı öyküsü.
Sürekli yüksek ateş, titreme, sırt ağrısı, bulanık idrar, idrarda yanma hissi ivedilikle dikkate alınmalıdır.