2: Böbrekler ve Fonksiyonları

Böbreğin yapısı

Böbrekler, insan vücudunun en hayati organları arasındadır. Böbrek fonksiyon bozukluğu ciddi hastalıklara hatta ölüme neden olabilir. Her böbrek çok karmaşık bir yapıya ve işleve sahiptir.

Böbreklerin iki önemli fonksiyonu vardır: i) zararlı ve toksik atık ürünlerin uzaklaştırılması, ii) su, sıvı, mineral ve sodyum, potasyum gibi elektrolitlerin dengelerinin korunması

Böbreklerin yapısı

Böbrek toksik atık ürünleri uzaklaştırmak ve fazla suyu vücuttan atmak için idrar üretir. Her bir böbrekte oluşan idrar üretere geçer ve daha sonra mesanede toplanan idrar, üretra ile dışarıya atılır.

Çoğu insan (erkek ve kadın) iki böbreğe sahiptir.

Böbrekler, karın üst ve arka tarafında, omurganın her iki yanında bulunur (şekle bakınız). Alt kaburgalar tarafından hasarlardan korunurlar.

Böbrekler karın içinde derinlerde bulunur ve normalde hissedilemezler.

Böbrekler fasulye şeklinde bir çift organlardır. Yetişkinlerde böbrek yaklaşık 10 cm uzunluğunda, 6 cm genişliğinde ve 4 cm kalınlığındadır. Her böbrek yaklaşık 150-170 gram ağırlığındadır.

Böbreklerde oluşan idrar önce böbrek pelvisine, daha sonra da üreterlere akar. Her üreter yaklaşık 25 cm uzunluğunda ve özel kaslardan oluşan içi boş boru benzeri bir yapıdadır.

İdrar torbası, karnın alt ve ön bölümünde yatay kaslardan oluşan boş bir organdır. İdrar depolama görevi vardır.

Yetişkin bir insanda mesane yaklaşık 400-500 ml idrar tutar; Kapasite dolduğunda, kişi idrara çıkma isteği hisseder.

Mesanedeki idrar, idrar yapma işlemi sırasında üretra yolu ile atılır. Kadınlarda üretra göreceli olarak kısa iken, erkeklerde çok daha uzundur.

Her gün farklı tür ve miktarda yiyecek tüketiyoruz.

Vücudumuzdaki su, tuz ve asit miktarı da her gün değişmektedir.

Yiyeceklerin enerjiye dönüştürülmesi sırasında sürekli zararlı toksik maddeler üretilir.

Bu faktörler, vücuttaki sıvı, elektrolitler ve asit miktarında değişikliklere neden olur. İstenmeyen toksik

maddelerin birikimi hayati tehlike oluşturabilir.

Her böbrek esas işi olan, zararlı ve toksik yan ürünlerin temizlenmesi işlemini yerine getirir.

Böbreğin fonksiyonları

Aynı zamanda su, asit ve elektrolit seviyelerini de düzenler ve doğru dengede kalmasını sağlarlar.

Böbrek fonksiyonları nelerdir?

Böbreğin başlıca işlevi idrar oluşturmak ve kanı temizlemektir. Her böbrek, atık maddeleri ve vücudun ihtiyacı olamayan diğer kimyasalları uzaklaştırır. Böbreğin önemli fonksiyonları aşağıda tanımlanmıştır.

1. Atık maddelerin uzaklaştırılması

Atıkların maddelerin uzaklaştırılarak kanın temizlenmesi böbreğin en önemli fonksiyonudur.

Tükettiğimiz gıdalar protein içermektedir. Protein vücudun büyümesi ve onarımı için gereklidir. Fakat protein, vücut tarafından kullanıldığında toksik atık ürünleri ortaya çıkar. Bu atık ürünlerin birikimi ve tutulması, vücuttaki zehir tutma işlemine benzer. Her böbrek kanı filtre eder ve sonunda idrarla toksik atık maddeleri uzaklaştırır.

Kreatinin ve üre, kanda kolayca ölçülebilen iki önemli atık ürünlerdir. Kan testlerinde onların "değerleri" böbrek fonksiyonlarını göstermektedir. Her iki böbrek de yetmezlik olduğunda, kan testinde kreatinin ve üre değeri yüksek olacaktır.

2. Fazla sıvının uzaklaştırılması

Böbreklerin ikinci en önemli fonksiyonu, aşırı miktarda suyun idrarla atılması ve vücutta yaşamak için gerekli miktarda su tutarak sıvı dengesinin düzenlenmesidir.

Böbrekler yetmezliği olduğunda, bu aşırı miktardaki suyu atma yeteneğini kaybederler. Vücuttaki fazla su da şişmeye neden olur.

3. Kimyasallar ve minerallerin dengelenmesi

Böbrekler sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, magnezyum, hidrojen ve bikarbonat gibi mineral ve kimyasalların düzenlenmesinde ve vücut sıvılarında seviyelerinin normal sınırlarda düzenlenmesinde önemli bir role sahiptirler.

Sodyum değişikliği kişinin zihin sağlığını etkilerken potasyum düzeyindeki değişmeler kasların fonksiyonları ve kalp ritminde ciddi yan etkilere neden olabilir. Kalsiyum ve fosfor düzeylerinin normal seviyelerde tutulması kemik ve diş sağlığı için zorunludur.

4. Kan basıncı kontrolü

Böbrekler kan basıncının düzenlenmesinde önemli rolü olan ve vücudun su, tuz dengesinin ayarlanmasına yardımcı olan çeşitli hormonlar (renin, anjiotensin, aldosteron, prostoglandin gibi) üretirler. Bu hormonların üretimindeki veya böbrek yetmezliği olan bir hastada su ve tuz dengesinin düzenlenmesindeki bozukluklar kan basıncında yükselmeye neden olur.

5. Kırmızı kan hücresi üretimi

Eritropoetin böbreklerde üretilen bir diğer hormondur. Bu hormon kırmızı kan hücrelerinin üretiminde önemli bir role sahiptir. Böbrek yetmezliği durumunda eritropoetin üretimi azalır ve sonuçta kırmızı kan hücrelerinin üretiminin Azalması ile birlikte hemoglobin düzeyi düşer (Anemi).

Böbrek yetmezliği olan hastalarda demir ve vitamin tedavisine rağmen hemoglobin seviyesinin yükselmemesi bundan dolayıdır.

6. Kemik sağlığının devam ettirilmesi

Kemiklerin sağlıklı olması ve sağlam tutulması, kemik ve dişlerin gelişmesi ile gıdalardan alınan kalsiyumun emilmesi için gerekli olan D vitamini böbrekler tarafından aktifleştirilir. Böbrek yetmezliği durumunda aktif vitamin D düzeyleri azalarak kemik büyümesinde azalmaya ve kemiklerde dayanıksızlığa neden olur. Çocuklarda büyüme geriliği de böbrek yetmezliğinin bir işareti olabilir.

İdrar oluşumu

Kan nasıl temizlenir ve idrar nasıl oluşturulur?

Kanın temizlenmesi sırasında böbrekler, vücut için gerekli tüm maddeleri tutar iken vücuttan uzaklaştırılması gereken fazla sıvı, elektrolitler ve atık ürünleri uzaklaştırır.

Gelin kompleks ve ilginç olan bu idrar oluşturma işlemine daha detaylı anlayalım.

• Dakikada 1200 ml kan böbreklere temizlenmek üzere geldiğini, gelen bu kanın kalp tarafından pompalanan toplam kanın %20’si olduğunu biliyor muydunuz ? Böylece bir günde 1700 litre kan temizlenmektedir !
• Bu temizleme işi ‘nefron’ olarak isimlendirilen böbreğin en küçük filtre ünitelerinde gerçekleşmektedir.
• Her bir böbrekte bir milyon nefron vardır, her nefron ise glomerül ve tubül kısımlarından oluşmaktadır.
• Glomerüllerde, karakteristik seçici filtrasyon işlemi yapan çok küçük gözeneklerden filtre işlemi gerçekleşir. Su ve küçük boyutlu maddeler bu gözeneklerin arasından kolaylıkla filtre olur. Fakat, büyük boyutlu kırmızı kan hücreleri beyaz kan hücreleri, trombositler proteinler bu gözeneklerden geçemez. Bu nedenle, sağlıklı insanların idrarında normalde bu hücreler bulunmaz.

• İdrar oluşumunun ilk basamağı glomerülde meydana gelir. Burada dakikada 125 ml idrar filtre edilir. Şaşırtıcı bir şekilde 24 saatte 180 litre idrar oluşur. Bu idrar sadece atık maddeleri, elektrolitleri, ve toksik maddeleri içermez, aynı zamanda glikoz ve diğer faydalı maddeleri de içermektedir.
• Her böbrek büyük bir hassasiyetle geri emilme işlemini gerçekleştirir. Tubüllere geçen 180 litre sıvının %99’u seçici olarak geri emilir ve sadece geri kalan sıvının %1’i idrar olarak atılır.
• Bu akıllı ve kesin işlemde, tüm önemli maddeler ve 178 litre sıvı tubüllerde geri emilirken 1-2 litre sıvı atık ürünler ve diğer zararlı maddeler atılır.
• Böbrekler tarafından oluşturulan idrar, üreterlere geçer, oradanda idrar torbasına akar. En sonunda üretra ile dışarı atılır.

• Evet. Alınan su miktarı ve hava sıcaklığı normal kişilerde oluşan idrar miktarını belirleyen başlıca faktörlerdir.
• Su tüketimi düşük olduğunda, idrar yoğunlaşma eğilimindedir ve idrar hacmi azalır (yaklaşık 500 ml) ancak daha fazla su tüketildiğinde daha fazla idrar oluşturulur.
• Yaz aylarında yüksek sıcaklıktan dolayı terlemeden dolayı idrar miktarı azalır. Kış aylarında ise düşük sıcaklıktan dolayı terleme az olur ve tersine idrar miktarı artar.
• Normal su tüketen birisinde, idrar miktarı 500 ml den az veya 3000 ml den fazla ise böbreklere daha yakından incelenmeli ve ileri tetkikler yapılmalıdır.