21: Böbrek ve İlaçlar

Ağrı Kesiciler

Çeşitli ilaçlara bağlı böbrek hasarı oldukça sıktır.

Böbrek neden vücudun diğer organlarına kıyasla ilaç toksisitesine daha açıktır?

İlaçlara bağlı böbrek hasarının en önemli iki sebebi şunlardır:

1. Böbrekten ilaçların atılması: Böbrek ilaçların ve yıkım ürünlerinin uzaklaştırılmasında önemli bir organdır. İlaç uzaklaştırma süreci esnasında bazı ilaçlar veya onları yıkım ürünleri böbreğe zarar verebilir.

2. Böbreğe gelen kan akımının fazla olması: Her dakika kalp tarafından pompalanan tüm kanın %20’si (1200 ml kan) temizlemek üzere her iki böbreğe girer. Vücudun tüm organları arasında, kilogram başına en fazla miktarda kanı böbrek alır. Bu zengin kan akımı sebebiyle, zararlı ilaçlar ve maddeler böbreğe kısa bir sürede ve büyük miktarlarda taşınır. Bu da böbreğe zarar verebilir.

Böbreğe zarar veren temel ilaçlar
1. Ağrı kesiciler

Vücut ağrıları, baş ağrıları, eklem ağrıları ve ateş için reçetesiz satılan çeşitli ilaçlar bulunmakta ve bu ilaçlar doktor reçetesi olmaksızın rahatça alınabilmektedir. Bu ilaçlar böbrek hasarının esas sorumlularıdır.

NSAİİ’lar nelerdir? Hangi ilaçlar bu gruba dahildir?

Non-Steroid Anti-İnflamatuar ilaçlar (NSAİİ); ağrıyı, ateşi ve enflamasyonu azaltmak için yaygın olarak kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçlar; aspirin, diklofenak, ibuprofen, indometazin, ketoprofen, meloksikam, mefenamik asit, nimesulit, naproksen gibi etken maddeye sahip ilaçlardır.

Ağrı kesiciler, ilaca bağlı böbrek hasarının en önemli nedenidir.

NSAİİ’lar böbreğe zarar verir mi?

NSAİİ’lar doktor gözetimi altında ve doğru dozlarda güvenle verilebilir. Fakat şunu unutmamak gerekir ki; NSAİİ’lar böbrek hasarına sebep olan en yaygın ilaçlar içinde aminoglikozitlerden sonra ikinci sıradadır.

NSAİİ’lar ne zaman böbreğe zarar verir?

NSAİİ tarafından oluşturulan böbrek hasarı riski şu durumlarda yüksektir:

  • Doktor gözetimi olmaksızın yüksek dozlarda uzun süre NSAİİ kullanımı,
  • Tek bir tabletin içindeki kombine ilaçların uzun süre kullanımı (örneğin APC; aspirin, fenasetin, ve kafein içerir)
  • Böbrek yetmezliği, diyabet veya dehidratasyonu olan yaşlılarda NSAİİ kullanımı.

Böbrek yetmezliği hastaları için hangi ağrı kesici güvenlidir?

Ağrı için parasetamol (Asetaminofen) diğer NSAİİ’lara kıyasla daha güvenli bir ilaçtır.

Birçok kalp hastasına ömür boyu aspirin reçete edilmektedir. Bu böbreğe zarar verebilir mi?

Kalp hastalarına aspirin çok düşük dozda önerildiği için güvenlidir.

NSAİİ’ların sebep olduğu böbrek hasarı geri döndürülebilir mi?

Hem evet, hem hayır.

Evet. Çünkü akut böbrek hasarı, NSAİİ’ların kısa dönem kullanımına bağlı ise, genellikle NSAİİ’ların kullanımının durdurulması ve uygun tedavi ile geri döndürülebilir.

Ağrı kesicilerin doktora danışılmadan kullanılması tehlikeli olabilir.

Hayır. Çünkü eklem ağrısı olan birçok yaşlı hasta NSAİİ’lara uzun süreli ihtiyaç duyar. Uzun süreli (yıllarca), yüksek dozlarda ve sürekli alındığında NSAİİ kullanımı yavaş ve ilerleyici böbrek hasarına neden olabilir. Bu tip böbrek hasarı geri dönüşümsüzdür. Çok uzun süreli, yüksek dozlarda NSAİİ’lara ihtiyaç duyan yaşlı hastalar, bu ilaçları doktor gözetimi ve rehberliğinde almalıdır.

Uzun süreli NSAİİ’lara bağlı yavaş fakat ilerleyici böbrek hasarının erken evrede tanısı nasıl konur?

NSAİİ’lara bağlı böbrek hasarının en erken ve tek ipucu idrarda protein görülmesidir. Böbrek fonksiyonu kötüleştiğinde kandaki kreatinin seviyesi yükselir.

Ağrı kesicilere bağlı böbrek hasarını nasıl önleriz?

Ağrı kesicilere bağlı böbrek hasarını önlemek için alınacak basit tedbirler şunlardır;

  • Yüksek riskli hastalarda NSAİİ’ların kullanımından uzak durmak.
  • Ağrı kesicilerin gelişi güzel kullanımından sakınmak.
  • NSAİİ’ların uzun süreli kullanımının gerekmesi durumunda, sıkı bir doktor gözetimi altında alınmalıdır.
  • NSAİİ’larla tedavinin süresi ve dozunu kısıtlamak.
  • Kombine, uzun süreli, ağrı kesici kullanımından kaçınmak.
  • Günlük fazla miktarda sıvı tüketmek. Yeterli miktarda hidrasyon, böbreğin uygun kan akışının devamı ve böbrek hasarından korunmak için önemlidir.
Diyabet, böbrek yetmezliği, dehidratasyon veya ileri yaştaki hastalarda, ilaca bağlı böbrek hasar riski yüksektir.

Aminoglikozit

2. Aminoglikozitler

Aminoglikozitler, pratikte çok fazla kullanılan ve genellikle böbrek hasarına sebep olan bir grup antibiyotiktir. Böbrek hasarı genellikle tedavinin başlamasından sonra 7-10 gün içinde oluşur. İdrar miktarı değişmediği için bu problemin tanısı çoğunlukla gözden kaçar. Yaşlılarda, dehidrate hastalarda, kronik böbrek hastalığı olanlarda, potasyum ve magnezyum düşüklüğünde, yüksek dozlarda uzun süreli kullanımlarda, böbreğe zarar veren diğer ilaçlarla birlikte kombine tedavilerde, sepsiste, karaciğer hastalığında ve konjestif kalp yetmezliğinde aminoglikozitlere bağlı böbrek hasarı riski yüksektir.

Aminoglikozitlere bağlı böbrek hasarını nasıl önleriz?

Aminoglikozitlere bağlı böbrek hasarını önlemek için alınacak tedbirler:

  • Yüksek riskli hastalarda aminoglikozitlerin dikkatli kullanımı. Risk faktörlerinin düzeltilmesi veya ortadan kaldırılması,
  • Bölünmüş dozlar yerine günde tek doz şeklinde uygulanması.
  • Aminoglikozit tedavisinin böbrek yetmezliğinde doz ayarlanması.
  • Mevcut böbrek hastalığı durumunda doz değişikliği,
  • Böbrek hasarının erken teşhis edilmesi için, gün aşırı serum kreatinin seviyelerinin kontrol edilmesi.
Yüksek riskli hastalar için, aminoglikozitleri dikkatle kullanılmalı ve böbrek hasarını önlemek için seri olarak kreatinin düzeyi bakılmalıdır.

Radyokontrast Madde Enjeksiyonu

3. Radyokontrast maddeler

Radyografik kontrast maddelere (röntgen boyaları) bağlı böbrek hasarı hastanede yatan hastalar için böbrek yetmezliğinin yaygın bir sebebidir ve genellikle geri döndürülebilir. Diyabet varlığı, dehidratasyon, kalp yetmezliği, mevcut böbrek hasarı, ileri yaş ve nefrotoksik ilaçların eş zamanlı kullanımı gibi durumlarda kontrast maddeye bağlı böbrek hasarı gelişme riski yüksektir.

Değişik önlemler kontrast maddeye bağlı böbrek hasarını önleyebilir. Kontrast maddenin en düşük dozda kullanımı, non-iyonik kontrast maddelerin kullanımı, intravenöz sıvılarla yeterli hidrasyonun sağlanması ve sodyum bikarbonat ve asetilsistein verilmesi alınabilecek önemli tedbirlerdir.

4. Diğer ilaçlar

Böbrek hasarına sebep olabilen yaygın diğer ilaçlar; belli bazı antibiyotikler, kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar, tüberküloz tedavisinde kullanılan ilaçlardır.

5. Diğer bitkisel ilaçlar

  • Tüm doğal ilaçların (Ayuverdik ilaçlar, Çin otları) ve diyet takviyelerinin zararsız olduğuna dair popüler inanış yanlıştır.
  • Bu gruptaki belli bazı ilaçlar, böbrek hasarına neden olabilen ağır metaller ve toksik maddeler içerir.
  • Bu gruptaki belli bazı ilaçların kullanımı, böbrek yetmezliği olan hastalarda tehlikeli olabilir.
  • Böbrek yetmezliğinde, yüksek potasyum içerikli bazı ilaçlar ölümcül olabilir.
Tüm doğal ilaçların böbrek için her zaman güvenli olduğu yanlış bir düşüncedir.