آسیب کلیوی ناشی از داروهای مختلف رایج است.
چرا کلیه نسبت به سمیت دارویی در مقایسه با دیگر ترجمانهای بدن حساستر است؟
دو مورد از مهمترین علتهای آسیب به کلیه ناشی از داروها عبارتاند از:
1- دفع دارو توسط کلیه: کلیه اندام اصلی درگیر در دفع داروها و متابولیتهای آنها است. در طول فرایند دفع دارو، برخی داروها یا متابولیکهایشان میتوانند به کلیه آسیب بزنند.
2- جریان بالای خون در کلیه: هر دقیقه 20 درصد از مجموع خون بهوسیله قلب پمپ میشود (1200 میلیلیتر خون) و بهمنظور تصفیه کردن وارد هر دو کلیه میشود. از بین تمامی اندامهای بدن، کلیه بالاترین میزان خون را به ازای هر کیلوگرم وزن اندام دریافت میکند. به دلیل وجود منابع غنی از خون، داروها و موادی که مضر هستند، در مقادیر زیاد و در مدتزمانی کوتاه به کلیهها حمل میشوند. این امر میتواند موجب آسیب به کلیه شود.
داروهای اصلی که به کلیهای آسیب میزنند:
1- مسکنها
برای بدندرد، درد مفاصل، تب، انواع مختلف داروهای بدون نسخه OTC، وجود دارند و این داروها آزادانه بدون نسخه پزشک فروخته میشوند. این داروها اساساً مسئول آسیب به کلیه هستند.
NSAID ها چیستاند؟ چه داروهایی در این گروه قرار میگیرند؟
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی NSAID ها، داروهای رایجی هستند که برای کاهش درد، تب و التهاب به کار میروند. این داروها شامل آسپیرین، دیکلوفناک، ایبوپروفن، ایندومتاسین، کتاپروفن، ملوکسیکام، مفنامیک اسید، نیسولاید، ناپروکسن و ... هستند.
مسکنها علت اصلی آسیب کلیوی ناشی از دارو هستند.
آیا NSAID ها موجب آسیب کلیوی میشوند؟
NSAID ها معمولاً فراوردههایی بیخطر هستند درصورتیکه در دوزهای صحیح تحت نظارت پزشک مصرف شوند؛ اما مهم است که به خاطر داشته بسپاریم NSAID ها بعد از آمینوگلیکوزیدها در رتبه دوم داروهایی قرار دارند که موجب آسیب کلیوی میشوند.
NSAID ها چه زمانی میتوانند به کلیه آسیب بزنند؟
NSAID ها در صورت مصرف با دوز بالا در موارد زیر موجب آسیب کلیوی میشوند:
- بدون نظارت پزشک دوزهای بالایی از NSAID ها در طولانیمدت مصرف شوند.
- استفاده طولانیمدت از یک ترکیب دارویی بهصورت یک قرص (مثلاً APC که حاوی آسپیرین، فناستین و کافئین است).
- استفاده از NSAID ها در افراد مسن مبتلا به نارسایی کلیوی، دیابت یا دهیدراسیون.
چه مسکنی برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی بیخطر است؟
پاراستامول (استامنیوفن) برای کاهش درد نسبت به NSAID ها بیخطرتر است.
بسیاری از بیماران قلبی مدتهای طولانی آسپیرین مصرف میکنند. آیا این امر میتواند موجب آسیب به کلیه شود؟
ازآنجاییکه دوز پایینی از آسپیرین برای بیماران قلبی تجویز میشود، این دارو بیخطر است.
آیا آسیب کلیوی ناشی از مصرف NSAID ها برگشتپذیر است؟
بله و خیر.
بله. وقتیکه آسیب کلیوی حاد ناشی از استفاده کوتاهمدت از NSAID ها باشد، معمولاً با توقف مصرف NSAID ها و درمان صحیح برگشتپذیر است.
خیر. بسیاری از بیماران مسن دردهای مفصلی طولانیمدتی دارند. وقتیکه بهطور مداوم از دوزهای بالایی از NSAID ها در طولانیمدت (سالها) استفاده میکنند این داروها ممکن است موجب آسیب کلیوی آهسته ولی پیشرونده شود. این
نوع آسیب کلیوی برگشتناپذیر است. بیماران مسنی که نیازمند دوزهای بالایی از NSAID ها برای طولانیمدت هستند، باید این داروها را تحت نظارت و راهنمایی پزشک مصرف
خوددرمانی و مصرف داروهای مسکن میتواند خطرناک باشد
فرد چگونه میتواند آسیب کلیوی آهسته ولی پیشرونده ناشی از مصرف NSAID ها را در مراحل اولیه تشخیص دهد؟
وجود پروتئین در ادرار اولین و تنها سند آسیب کلیوی ناشی از مصرف NSAID ها است. وقتیکه عملکرد کلیه وخیم میشود سطح کراتینین خون بالا میرود.
چطور میتوان از آسیب کلیوی ناشی از مصرف مسکنها پیشگیری کرد؟
روشهای ساده برای پیشگیری از آسیب کلیوی ناشی از مسکنها عبارتاند از:
- پرهیز از مصرف NSAID ها در افراد پرخطر
- پرهیز از سوءاستفاده از مسکنها یا مسکنهای OTC
- وقتیکه در طولانیمدت به NSAID ها نیاز داریم، باید این داروها را تحت نظارت شدید پزشک مصرف کرد.
- دوز و زمان درمان با NSAID ها را محدود کنید.
- نوشیدن مقدار زیادی مایعات بهصورت روزانه. دریافت آب کافی برای خونرسانی کافی به کلیه و پرهیز از آسیب کلیوی مهم است.
2- آمینوگلیکوزیدها
آمینوگلیکوزیدها گروهی از آنتیبیوتیکها هستند که متناوباً استفاده میشوند و علت رایج آسیب کلیوی میباشند. از داروهای معروف این دسته میتوان جنتامایسین، آمیکاسین و استرپتومایسین را نام برد. آسیب کلیوی معمولاً 10 - 7 روز بعد از شروع درمان ایجاد میشود. تشخیص این مشکل اغلب انجام نمیشود زیرا حجم ادرار تغییر نکرده است.
خطر آسیب کلیوی ناشی از دارو در بیماران مبتلا به دیابت، نارسایی کلیوی کمآبی یا سنین بالا زیاد است
خطر آسیب کلیوی ناشی از آمینوگلیکوزیدها در بیماران مسن، افرادی که کمآبی دارند، از قبل بیماری کلیوی دارند، کمبود پتاسیم و منیزیم دارند، دوزهای بالایی از دارو را در طولانیمدت مصرف کردهاند، درمان ترکیبی با سایر داروهایی که به کلیه آسیب میزنند دارند، بیماری کبدی و نارسایی مادر زادی قلبی بالا است.
فرد چطور میتواند از آسیب کلیوی ناشی از آمینوگلیکوزیدها پیشگیری کند؟
روشهای پیشگیری از آسیب کلیوی ناشی از آمینوگلیکوزیدها عبارت است از:
- استفاده محتاطانه از آمینوگلیکوزیدها در افراد پرخطر. تصحیح یا رفع عوامل خطرآفرین.
- مصرف یک دوز آمینوگلیکوزید بجای دوزهای منقسم متعدد.
- استفاده از دوز و مدتزمان مصرف مناسب در درمان با آمینوگلیگوزیدها.
- تغییر دوز در صورت وجود آسیب کلیوی قبلی.
- انجام دورهای آزمایش کراتینین سرم (یک روز در میان) برای تشخیص زودهنگام آسیب کلیوی.
3- تزریقهای رادیوگرافی
آسیب کلیوی ناشی از کنتراستهای رادیوگرافیکی (اصطلاحاً رادیوگرافیهای رنگی) علت متداولی از نارسایی کلیوی حاد در بیماران بستری است و معمولاً برگشتپذیر میباشد. خطر آسیب کلیوی ناشی از این مواد در صورت ابتلا به دیابت، کمآبی، نارسایی کلیوی، آسیب کلیوی قبلی، سن بالا و استفاده همزمان از داروهایی که موجب آسیب کلیوی میشوند بالا میرود
.
روشهای مختلفی وجود دارند که میتوانند جلوی آسیب کلیوی ناشی از این داروها را بگیرند. مهمترین روشها عبارتاند از استفاده از کمترین دوز این مواد استفاده از مواد غیریونی، حفظ آبرسانی کافی از طریق مایعات داخل وریدی و تجویز سدیم بیکربنات و استین سیتئین.
برای بیماران پرخطر، آمینوگلیکوزیدها باید با احتیاط تجویز شوند و کراتینین سرم بهصورت دورهای برای پیشگیری از آسیب کلیوی اندازهگیری شود.
4- داروهای دیگر
دیگر داروهایی که میتوانند موجب آسیب کلیوی شوند عبارتاند از آنتیبیوتیکهای خاص، داروهای ضد سرطان، داروهای ضد سل و ... .
5- موارد دیگر
- این باور عموم مردم در مورد بی خطر بودن تمامی داروهای طبیعی (داروهای عطاری و طب سنتی، داروهای گیاهی چینی و ...) و مکملهای رژیمی بیخطر اشتباه است.
- داروهای خاصی از این گروه حاوی فلزات سنگین و مواد سمی میشوند که میتوانند موجب آسیب کلیوی شوند.
- استفاده از داروهای خاصی از این گروه میتواند در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی خطرناک باشد.
- داروهای خاص با مقدار پتاسیم بالا میتوانند در نارسایی کلیوی کشنده باشند.
این باور که تمامی داروهای طبیعی همیشه برای کلیه بیخطر هستند غلط است.