८. किडणी फेल्युअर म्हणजे काय?

शरीरात रक्त शुद्ध करणे हे किडणीचे मुख्य काम असते. जेव्हा आजारामुळे दोन्ही किडण्या सामान्य रीतीने कार्य करू शकत नाहीत तेव्हा, किडणीची कार्यक्षमता कमी होते. त्यालाच किडणी फेल्युअर असे म्हणतात.

किडणी फेल्युअरचे निदान कसे होते?

रक्तात क्रिएटिनिन आणि युरियाच्या प्रमाणाची तपासणी करून किडणीच्या कार्यक्षमतेबद्दल माहिती मिळते. किडणीची कार्यक्षमता शरीराच्या आवश्यकतेपेक्षा खूप जास्त असते. त्यामुळे किडणी खराब झाल्यामुळे जर थोडेसे नुकसान झाले असेल तर रक्ताच्या तपासणीत कोणतीही त्रुटी दिसून येत नाही, परत जेव्हा रोगामुळे दोन्ही किडण्या ५८% हून अधिक खराब होतात, तेव्हा मात्र रक्‍तात क्रिएटिनिन आणि युरियाचे प्रमाण वाढलेले दिसते.

एक किडणी खराब झाली तरीही किडणी फेल्युअर होऊ शकते का?

नाही. एखाद्या व्यक्‍तीतील दोन्ही निरोगी किडण्यांपैकी एक किडणी खराब झाली किंवा काही कारणाने ती शरीरातून काढून टाकली असली, तरीही दुसरी किडणी आपली कार्यक्षमता वाढवून, शरीरातील कार्य पूर्ण क्षमतेने करू शकते.

किडणी फेल्युअरचे दोन मुख्य प्रकार आहेत.

'अक्युट किडणी फेल्युअर' आणि 'क्रॉनिक किडणी फेल्युअर' या दोन प्रकारच्या रोगांमधील फरक स्पष्ट झाला पाहिजे.

१) अक्युट किडणी फेल्युअर:

अक्युट किडणी फेल्युअरमध्ये सामान्यपणे काम करणाऱ्या दोन्ही किडण्यांचे विविध रोगांमुळे नुकसान झाल्यानंतर अल्पकाळातच काम करणे कमी होते, किंवा पूर्णपणे बंदही होतं. मात्र, या रोगावर त्वरित, योग्य उपचार केले गेले तर थोड्याच काळात किडण्या पुन्हा पूर्ण क्षमतेने कार्य करू लागतात आणि नंतर रोग्याला औषधे घेणे वा पथ्य पाळण्याची कोणतीही गरज लागत नाही.

२) क्रॉनिक किडणी फेल्युअर:

क्रॉनिक किडणी फेल्युअर (क्रॉनिक किडणी डिसीज CKD) मध्ये अनेक प्रकारच्या रोगांमुळे किडणीची कार्यक्षमता क्रमश: महिन्यात किंवा वर्षामध्ये कमी होऊ लागते आणि दोन्ही किडण्या हळूहळू काम करणे बंद करू लागतात. आधुनिक औषधोपचारांमध्ये क्रॉनिक किडणी फेल्युअर ठीक करणे वा संपूर्ण नियंत्रणात आणण्यासाठी कोणतेही औषध उपलब्ध नाही. क्रॉनिक किडणी फेल्युअरच्या सर्व रोग्यांवर औषधे, पथ्य आणि नियमित तपासणीद्वारे उपचार केले जातात. कमजोर किडणीची कार्यक्षमता वाचवणे, किडणी फेल्युअरच्या लक्षणांना काबूत ठेवणे आणि संभाव्य धोके टाळणे हा सुरूवातीच्या उपचारांचा प्रमुख हेतू असतो. ह्या उपचारांचा उद्देश रोग्याचे आरोग्य नीट ठेवणे आणि डायलिसिस शक्यतोवर टाळणे हा असतो. किडणी अधिक खराब झाली तर योग्य उपचार करूनही रोग्याची लक्षणे वाढत जातात आणि रक्ताच्या तपासणीत क्रिएटिनिन आणि युरियाचे प्रमाण वाढलेले दिसते अशा रोग्यांमध्ये डायलिसिस आणि किडणी प्रत्यारोपण हेच पर्याय उरतात.