بیست و پنجم: رژیم در بیماری کلیوی مزمن

نقش اصلی کلیه برداشتن مواد زائد و تصفیه خون است. علاوه بر این کلیه نقش مهمی در برداشت مواد زائد، مواد معدنی و شیمیایی دارد؛ همچنین آب و مواد معدنی مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر و بیکربنات را در بدن تنظیم می‌کند. در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی مزمن CKD، تنظیم مایعات و الکترولیت‌ها ممکن است مختل شود. به این دلیل حتی دریافت طبیعی آب، نمک معمول یا پتاسیم می‌تواند موجب اختلالات جدی در توازن مایعات و الکترولیت‌ها شود. بیمارانی که مبتلا به بیماری کلیوی مزمن هستند، به‌منظور کاهش بار کلیه‌هایی که عملکرد مختل کلیوی دارند و اجتناب از اختلال در توازن مایعات و الکترولیت‌ها، باید رژیمشان را برحسب دستورالعمل پزشک و متخصص تغذیه‌شان تغییر دهند. هیچ رژیم ثابتی برای بیماران مبتلا به CKD وجود ندارد. هر بیمار توصیه رژیمی متفاوتی را برحسب وضعیت بالینی، مرحله نارسایی کلیوی و دیگر مشکلات پزشکی دریافت می‌کند. توصیه رژیمی برای یک بیمار برحسب زمان‌های مختلف تغییر می‌کند.

اهداف درمان رژیمی در بیماران مبتلا به CKD عبارتند از:

• کند کردن پیشرفت بیماری کلیوی مزمن و به تعویق انداختن نیاز به دیالیز.
• کاهش تأثیرات سمی اوره اضافی در خون
• حفظ موقعیت تغذیه‌ای مطلوب و پیشگیری از لاغر شدن.
• کاهش خطر اختلالات مایعات و الکترولیتی
• کاهش خطر بیماری قلبی عروقی

اصول کلی درمان رژیمی در بیماران مبتلا به CKD عبارت‌اند از:

• محدود کردن دریافت پروتئین به کمتر از 8/0 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هرروز برای بیمارانی که تحت درمان دیالیز نیستند. بیمارانی که تحت دیالیز هستند نیازمند افزایش میزان پروتئین (2/1- 0/1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هرروز) برای جایگزین کردن پروتئینی است که ممکن است در طول فرایند دیالیز از دست برود.
• تأمین کربوهیدرات‌های کافی برای تأمین انرژی.
• تأمین مقدار متوسطی از چربی‌ها. مصرف کره، کره آب کرده و روغن را کاهش دهید.
• دریافت مایعات و آب را در صورت وجود تورم (ادم) محدود کنید.
• مقدار سدیم، پتاسیم و فسفر را در رژیم محدود کنید.
• ویتامین‌ها و عناصر کمیاب را به مقدار کافی تأمین کنید. یک رژیم پر فیبر توصیه می‌شود.

شرح انتخاب و تغییر در رژیم بیماران مبتلا به CKD به شرح زیر است:

1- دریافت کالری بالا

بدن نیازمند کالری برای فعالیت‌های روزانه و حفظ دما، رشد و وزن گیری مناسب است. کالری‌ها اصولاً به‌وسیله کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها تأمین می‌شود. نیازهای کالریکی معمول برای بیماران CKD، 40-35 کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هرروز است. اگر دریافت کالری ناکافی باشد، بدن برای تأمین کالری از پروتئین استفاده می‌کند. این تجزیه پروتئین می‌تواند منجر به تأثیرات مضری چون سوءتغذیه و تولید بیشتر محصولات زائد شود؛ بنابراین این امر برای تأمین مقدار کافی کالری برای بیماران CKD ضروری است. محاسبه نیاز کالری بر اساس وزن ایده‌آل بدن و نه وزن کنونی بدن مهم است.

کربوهیدرات‌ها

کربوهیدرات‌ها منبع اولیه کالری‌های بدن هستند. کربوهیدرات‌ها در جو، غلات، برنج، سیب‌زمینی، میوه‌ها و سبزی‌ها، شکر، عسل، بیسکوییت، شیرین‌ها و نوشیدنی‌ها یافت می‌شوند. بیماران چاق و دیابتی باید میزان کربوهیدرات‌هایشان را محدود کنند. بهترین راه استفاده از کربوهیدرات‌های پیچیده از غلاتی مثل جوی کامل و برنج تصفیه نشده است که فیبر را نیز تأمین می‌کند. این‌ها باید بخش بزرگی از کربوهیدرات‌ها در رژیم را تشکیل دهند. موادی که حاوی قندهای ساده دیگر هستند نباید بیش از 20 درصد مجموع کربوهیدرات دریافتی را، خصوصاً در بیماران دیابتی تشکیل دهند. بیماران غیر دیابتی می‌توانند کالری را از پروتئین‌های کربوهیدرات‌ها به شکل میوه، کیک، بیسکوئیت، ژل، یا عسل را دریافت کنند درصورتی‌که دسرهای شکلاتی، موز و مصرف آجیل‌ها محدود شوند.

چربی‌ها

چربی‌ها منبع مهمی از کالری‌های بدن هستند و دو برابر کالری‌های کربوهیدرات‌ها یا پروتئین‌ها را تأمین می‌کنند. چربی‌های اشباع‌نشده یا «خوب» مثل روغن‌زیتون، بادام‌زمینی، روغن کانولا، روغن آفتابگردان، روغن کافشه، ماهی و آجیل‌ها بهتر از چربی‌های اشباع‌شده یا «بد» مثل گوشت قرمز، ماکیان، شیر کامل، کره، کره آب کرده، پنیر، نارگیل و گوشت خوک هستند. بیماران مبتلا به CKD باید میزان مصرف چربی‌های اشباع‌شده و کلسترول را کاهش دهند زیرا این مواد می‌توانند موجب بیماری قلبی شوند.

در مورد چربی‌های غیراشباع توجه به نسبت چربی‌های اشباع‌نشده تک‌واحدی و اشباع‌نشده چند واحدی مهم است. مقادیر مازاد اسیدهای چرب امگا 6 چند واحدی اشباع‌نشده PUFA و نسبت بسیار بالای امگا 6 یا امگا 3 مضر است درحالی‌که نسبت‌های امگا 6 به امگا 3 تأثیرات مفیدی دارند. ترکیبات روغن گیاهی بیش از روغن تنها این هدف را محقق می‌کنند. چربی ترانس حاوی موادی چون چیپس سیب‌زمینی، دونات، بیسکوئیت‌هایی که به‌صورت تجاری آماده می‌شوند و کیک‌ها بالقوه مضر هستند و باید از آن‌ها پرهیز شود.

2- دریافت پروتئین را محدود کنید.

پروتئین برای ترمیم و حفظ بافت‌های بدن ضروری هستند. همچنین پروتئین به بهبود زخم‌ها و جنگ با عفونت‌ها کمک می‌کند. محدودیت پروتئینی (بیش از 8 میلی­گرم به ازای کیلوگرم به ازای وزن بدن در هرروز) برای کاهش میزان تنزل عملکرد کلیوی و تأخیر در نیاز به دیالیز و پیوند کلیه برای بیماران CKD توصیه می‌شود که تحت دیالیز نیستند. از محدودیت پروتئینی شدید باید به دلیل خطر سوءتغذیه پرهیز شود. رژیم ضعیف در بیماران مبتلا به CKD رایج است. اشتهای ضعیف همراه با محدودیت پروتئینی می‌تواند منجر به تغذیه ضعیف، از دست دادن وزن، فقدان انرژی و کاهش مقاومت بدن شود که خطر مرگ را افزایش می‌دهد. پروتئین‌هایی که ارزش بیولوژیک بالایی دارند مثل پروتئین حیوانی (گوشت، گوشت خوک و ماهی)، تخم‌مرغ‌ها و توفو ترجیح داده می‌شوند. رژیم‌های پرپروتئین (مثل رژیم آتکین) باید در بیماران مبتلا

به CKD پرهیز شوند. به همین ترتیب از استفاده از مکمل‌های پروتئینی و داروهایی مثل کراتینین که برای تکامل عضلانی استفاده می‌شوند به‌شدت پرهیز می‌شود مگر اینکه توسط پزشک یا متخصص تغذیه تائید شوند؛ اما وقتی‌که بیمار تحت دیالیز است، دریافت پروتئین را باید به 2/1 الی 0/1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هرروز افزایش دهند تا جایگزین پروتئین‌هایی شوند که در طول فرایند دیالیز ازدست‌رفته‌اند.

3- دریافت مایعات

چرا بیماران مبتلا به CKD بدر باره دریافت مایعات باید نکاتی را مراعات کنند؟

کلیه‌ها نقش مهمی در تأمین مقدار مناسبی از آب در بدن با از دست دادن مایعات اضافی در ادرار بازی می‌کنند. در بیماران مبتلا به CKD، عملکرد کلیه وخیم‌تر می‌شود، حجم ادرار معمولاً کاهش می‌یابد.

کاهش خروجی ادرار منجر به احتباس مایع در بدن شده و پف صورت، تورم پاها و دست‌ها و فشارخون بالا را موجب می‌شود. تجمع مایع در ریه‌ها (حالتی که ادم ریوی یا گرفتگی ریوی نامیده می‌شود) موجب تنگی نفس و مشکل تنفسی می‌شود. اگر این حالت کنترل نشود، می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.

نشانه‌های کلیدی وجود آب اضافی در بدن کدم‌اند؟

آب اضافی در بدن بار اضافی مایع نامیده می‌شود. تورم پا (ادم)، آسیت (تجمع مایع در حفره شکمی)، تنگی نفس و افزایش وزن در دوره‌ای کوتاه شواهدی هستند که نشان‌دهنده بار اضافی مایعات هستند.

بیمار مبتلا به CKD برای کنترل دریافت مایعات چه احتیاط‌هایی را مراعات کنند؟

برای پرهیز از ایجاد بار اضافی یا کمبود آب در بدن، حجم مایعات دریافتی باید ثبت شود و به توصیه پزشک دنبال شود. حجم مایع مجاز برای هر بیمار مبتلا به CKD متفاوت است و بر اساس خروجی ادرار و وضعیت مایع برای هر بیمار محاسبه شود.

توصیه می‌شود که بیمار مبتلا به بیماری کلیوی مزمن چه مقدار مایع دریافت کند؟

• در بیمارانی که ادم ندارند و میزان ادرار روزانه آن‌ها طبیعی است، دریافت مایع بدون محدودیت مجاز است. این سوءبرداشت وجود دارد که بیماران مبتلا به بیماری کلیوی باید مقدار زیادی مایع برای محافظت از کلیه دریافت کنند. میزان مایعات مجاز وابسته به حالت بالینی و عملکرد کلیوی بیمار است.
• بیماران مبتلا به ادم و کاهش حجم روزانه ادرار برای محدود کردن دریافت مایعات آموزش داده می‌شوند. برای کاهش ورم، دریافت مایعات در طول 24 ساعت باید کمتر از حجم ادراری باشد که هرروز تولید می‌شود.
• به‌منظور پرهیز از بار اضافی مایعات یا کم‌آبی در بیماران بدون ادم، حجم مجاز مایع در هر روز برابر حجم ادرار روز قبل بعلاوه 500 میلی‌لیتر است. 500 میلی‌لیتر مایع اضافی برای مایعات در زمان تنفس و کار سخت تنظیم می‌شود. چرا بیمار مبتلا به CKD گزارشی از وزن روزانه را ثبت می‌کنند؟

بیماران باید گزارشی از وزن روزانه را برای کنترل دقیق حجم مایعات در بدن و کشف دریافت میزان اضافه یا کم شدن آب بدن داشته باشند. وزن بدن ثابت باقی می‌ماند وقتی‌که دستورالعمل‌های مرتبط با دریافت مایع به‌شدت دنبال شوند. افزایش وزن ناگهانی نشانه اضافه‌بار مایع

ناشی از افزایش دریافت مایعات است. افزایش وزن در موردنیاز به محدودیت دقیق مایعات هشدار می‌دهد. کاهش وزن معمولاً به‌عنوان اثر ترکیبی محدودیت مایع و پاسخ به دیورتیک­ها رخ می‌دهد.

اقدامات سودمند برای کاهش دریافت مایع:

محدود کردن دریافت مایعات مشکل است، زیرا این اقدامات به شما کمک می‌کند که:

1- خودتان را هرروز در یک‌زمان یکسان وزن کنید و دریافت مایعات را بر این اساس تنظیم کنید.

2- پزشک را در مورد اینکه چه مقدار مصرف مایع در روز مجاز است راهنمایی می‌کند. حجم مایع را هرروزه بر این اساس محاسبه کنید و اندازه بگیرید. به خاطر بسپارید که دریافت مایع نه‌تنها شامل آب بلکه چای، قهوه، شیر، آب‌میوه، بستنی، نوشیدنی‌های سرد، سوپ و غذاهای دیگر با میوه‌های پر آب هندوانه، انگور، کاهو، گوجه‌فرنگی، کرفس، آبگوشت، ژلاتین و مواد منجمد مثل پاپ سیکل‌ها است.

2- همزمان با افزایش تشنگی، غذای شور، پر ادویه، سرخ‌شده در رژیمتان را که منجر به مصرف بیشتر مایعات می‌شوند، کاهش دهید.

3- تنها در هنگام تشنگی آب بنوشید. به‌عنوان عادت یا به دلیل اینکه هرکسی در حال آب نوشیدن است آب نخورید.

4- وقتی شما تشنه هستید، مقدار اندکی آب بنوشید یا از یخ استفاده کنید. قطعات کوچک یخ بردارید و آن را بمکید. یخ به نسبت مایعات مدت‌زمان طولانی‌تری در دهان می‌ماند، بنابراین از همان مقدار آب رضایت‌بخش‌تر است. فراموش نکنید که یخ را به‌صورت مایع مصرف‌شده در نظر بگیرید. برای محاسبه آسان، مقدار مشخصی آب را درون قالب یخ بریزید.

5- فرد برای مراقبت از خشکی دهان، باید آب را بدون نوشیدن آن غرغره کند. خشکی دهان می‌تواند با آدامس جویدن، مکیدن آب‌نبات‌های سفت، لیمو و نعناع و استفاده از دهان‌شویه برای مرطوب کردن دهان کاهش یابد.

6- همیشه از فنجان کوچک و لیوان کوچک برای نوشیدنی‌ها استفاده کنید تا دریافت مایع را محدود کنید.

7- دارو را همزمان با آب بعد از غذا مصرف کنید تا از مصرف آب اضافی برای دارو پرهیز کنید.

8- بیمار باید خودش را مشغول کار نگه دارد. بیماری که مشغولیات اندکی دارد بیشتر میل به نوشیدن آب دارد.

9- قند خون بالا در بیماران می‌تواند تشنگی را افزایش دهد. کنترل دقیق قند خون برای کاهش تشنگی ضروری است.

10 - ازآنجاکه آب‌وهوای گرم تشنگی فرد را افزایش می‌دهد، هر وسیله‌ای برای زندگی کردن در خنکی مطلوب است و توصیه می‌شود.

فرد چگونه مقدار مایعات تجویزشده در هرروز را اندازه می‌گیرد و مصرف می‌کند؟

- یک ظرف، مساوی با مقدار دقیق مایعات تجویزشده توسط پزشک برای مصرف روزانه را پر از آب کنید.

- بیمار باید درخطر داشته باشد که مقدار بیشتر مصرف مایعات برای روز مجاز نیست.

- هر بار بیمار مقدار مشخصی از مایعات را مصرف می‌کند، مقدار آبی که باید از ظرف برداشته و مصرف شود.

- وقتی‌که ظرف خالی شد، بیمار حجم مایعات آن روز را مصرف کرده است و نباید دیگر مایعات بنوشد.

- توصیه می‌شود که کل مصرف مایعات را در سرتاسر روز پخش‌کنید تا مانع مصرف مایعات بیشتر شود.

- این روش، اگر هرروز تکرار و دنبال شود، مقدار تجویزشده از مایعات را هرروز در خود دارد و از مصرف مایعات اضافی جلوگیری می‌کند.

4- محدودیت مصرف نمک (سدیم) در رژیم

چرا رژیم کم‌سدیم در بیماران مبتلا به CKD توصیه می‌شود؟

سدیم رژیم ما به‌منظور حفظ حجم خون و کنترل فشارخون برای بدن ضروری است. کلیه‌های ما نقش مهمی را در تنظیم سدیم بازی می‌کنند. در بیماران مبتلا به CKD کلیه‌ها نمی‌توانند سدیم و مایعات اضافی را از بدن بردارند درنتیجه سدیم و آب در بدن تجمع می‌یابد.

افزایش مقدار سدیم در بدن منجر به تشنگی بیشتر، تورم، تنگی نفس و افزایش فشارخون می‌شود. برای پیشگیری یا کاهش این مشکلات، بیماران مبتلا به CKD باید مصرف سدیم در رژیم خود را محدود کنند.

نمک و سدیم چه تفاوتی باهم دارند؟

واژه‌های سدیم و نمک معمولاً مترادف با یکدیگر استفاده می‌شوند. نمک معمولی (نمک غذا) همان سدیم کلراید است و حاوی 40 درصد سدیم می‌شود. نمک منبع اصلی سدیم در رژیم ما است؛ اما نمک تنها منبع سدیم نیست. ترکیبات سدیمی دیگر نیز در غذای ما وجود دارند، مانند:

- سدیم آلژینات: در بستنی و شیرکاکائو استفاده می‌شود

- سدیم بیکربنات: در بیکینگ‌پودر و سودا استفاده می‌شود.

- سدیم سیترات: برای ارتقای طعم ژلاتین، دسرها و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود.

- سدیم نیترات: برای محافظت و رنگ دادن به گوشت‌های فراوری‌شده استفاده شد.

سدیم ساخارید: به‌عنوان شیرین‌کننده مصنوعی استفاده می‌شود.

- سدیم سولفیت: برای پیشگیری از بی‌رنگ شدن میوه‌های خشک استفاده می‌شود.

فرد چه مقدار نمک باید مصرف کند؟

غذاهای غنی از سدیم عبارت‌اند از:

1. نمک آشپزخانه (نمک معمول)، بیکینگ‌پودر
2. غذاهای فراوری‌شده مثل کنسروها، غذای فوری و گوشت‌های «دلی»
3. سس‌های آماده
4. سس ماهی و سویا سس ادویه‌جات و چاشنی‌ها
5. غذای پخته مثل بیسکوئیت‌ها، کیک‌ها، پیتزا و نان‌ها
6. ویفرها، چیپس‌ها، پاپ کورن، بادام‌زمینی شور، غذاهای خشک‌شده مثل آجیل بادام‌زمینی و پسته.
7. کره و پنیر شور تجاری
8. غذاهای فوری مثل نودل، اسپاگتی، ماکارونی و کورن فلیک
9. سبزی‌هایی مثل کلم، گل‌کلم، اسفناج، ریواس، چغندر و برگه‌ای گشنیز
10. شیر نارگیل
11. داروهایی مثل قرص سدیم بیکربنات، آنتی‌اسیدها، مسهل‌ها
12. غذاهای غیر از سبزی‌ها مثل گوشت، مرغ، امعاواحشا حیوانات مثل قلوه، جگر و مغز
13. غذاهای دریایی مثل خرچنگ، لابستر، صدف، میگو، ماهی و ماهی خشک

گام‌های اصلی برای کاهش سدیم غذا

1- محدود کردن مصرف نمک و پرهیز از نمک اضافه و سودا در رژیم. غذاها را بدون نمک بپزید و مقدار مجاز نمک را جداگانه اضافه کنید. این بهترین گزینه برای کاهش مصرف نمک و تضمین مصرف نمک مجاز در رژیم روانه است.

2- از غذاهای غنی از سدیم (که در بالا لیست شدند) پرهیز کنید.

4. برچسب مواد تجاری بسته‌بندی‌شده و غذاهای فراوری‌شده را با دقت بخوانید. نه‌تنها به مقدار نمک بلکه به مقدار دیگر ترکیبات کلسیمی نیز دقت کنید. برچسب‌ها را به‌دقت بررسی کنید و فراورده‌های «عاری از سدیم» یا «کم‌سدیم» را انتخاب کنید؛ اما مطمئن شوید که پتاسیم در این غذاها جایگزین سدیم نشده باشد.
5. - میزان سدیم داروها را بررسی کنید.
6. سبزی‌ها حاوی مقدار زیادی از سدیم را بجوشانید. آب آن سبزی‌ها را دور بریزید. این امر می‌تواند میزان سدیم سبزی‌ها را کاهش دهد.
7. برای اینکه غذا کمی طعم نمک داشته باشد، می‌توان ادویه‌ها و چاشنی‌های دیگری مثل سیر، پیاز، آب‌لیمو، برگ‌بو، تمر هندی، سرکه، دارچین، میخک، جوز هندی، فلفل سیاه و زیره به غذا افزود.
8. هشدار! از استفاده از جایگزین‌های نمک پرهیز کنید زیرا این مواد مقدار زیادی پتاسیم دارند. پتاسیم بالای جایگزین‌های نمک می‌تواند سطح پتاسیم خون را تا حد خطرناکی در بیماران مبتلا به CKD بالا ببرد.
9. آب فراوری‌شده نخورید. در فرایند فراوری آب، سدیم جایگزین کلسیم شده است. در آب تصفیه‌شده از طریق اسمز معکوس تمامی مواد معدنی از جمله سدیم پایین است.
10. در حین غذا خوردن در رستوران، غذاهایی را انتخاب کنید که سدیم کمتری دارند.

5- محدودیت پتاسیم در رژیم

چرا به بیماران CKD توصیه می‌شود که پتاسیم رژیم خود را محدود کنند؟

پتاسیم ماده معدنی مهمی در بدن است که برای عملکرد صحیح عضلات و اعصاب به‌منظور حفظ ضربان قلب به‌صورت منظم لازم است. در حالت طبیعی، سطح پتاسیم در بدن به‌وسیله خوردن غذاهای حاوی پتاسیم و دفع پتاسیم اضافی از طریق ادرار تأمین می‌شود. دفع پتاسیم از طریق ادرار ممکن است در بیماری که بیماری کلیوی مزمن دارد کافی نباشد و منجر به تجمع سطح بالایی از پتاسیم در خون (حالتی که به‌عنوان هیپرکالمی شناخته می‌شود) گردد. خطر هایپرکالمی در بیمارانی که دیالیز صفاقی را انجام می‌دهند در مقایسه با همودیالیز کمتر است. میزان خطر در هر دو گروه متفاوت است زیرا فرایند دیالیز در دیالیز صفاقی دائمی است درحالی‌که در همودیالیز متناوب است.

مقادیر زیادی از پتاسیم می‌توانند موجب ضعف شدید عضلانی یا ریتم نامنظم قلب شوند که می‌تواند خطرناک باشد. وقتی‌که پتاسیم خیلی بالا است، ضربان قلب ناخواسته متوقف‌شده و منجر به مرگ ناگهانی می‌شود. مقدار زیاد پتاسیم می‌تواند بدون اینکه آثار قابل‌توجهی داشته باشد زندگی را به خطر بی اندازد (و بنابراین به‌عنوان قاتل خاموش شناخته می‌شود).

برای پرهیز از عواقب جدی پتاسیم بالا، به بیماران مبتلا به CKD توصیه می‌شود که پتاسیم رژیمشان را محدود کنند.

سطح طبیعی پتاسیم در بدن چه مقدار است؟ چه زمانی سطح پتاسیم را بالا در نظر می‌گیریم؟

• سطح طبیعی پتاسیم سرم (سطح پتاسیم در خون) 3.5 تا 5.0 میلی اکی والان در لیتراست.
• وقتی‌که سطح پتاسیم 5.0 تا 6.0 mEq / L است، پتاسیم رژیم را باید محدود کرد.
• وقتی‌که پتاسیم سرم بالاتر از 6.0 mEq / L است، برای کاهش آن باید سریع مداخله پزشکی را انجام داد.
• پتاسیم سرم بالاتر از 7.0 mEq / L برای زندگی خطرناک است و نیازمند درمانی سریع مثل دیالیز است.

طبقه‌بندی غذاها بر اساس میزان پتاسیم

برای حفظ کنترل مناسب پتاسیم در خون، مصرف غذا باید برحسب توصیه پزشک تغییر کند. بر اساس میزان پتاسیم، غذاها به سه گروه مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند (غذاهای حاوی پتاسیم بالا، متوسط و پایین).

پتاسیم بالا = بیش از 200 mg به ازای هر 100 گرم غذا

پتاسیم متوسط = 100 تا 200 میلی‌گرم به ازای هر 100 گرم غذا

پتاسیم پایین = کمتر از 100 میلی‌گرم به ازای هر 100 گرم غذا

غذاهایی که پتاسیم بالا دارند

میوه‌ها: زردآلوی تازه، موز رسیده، گیلاس رسیده، نارگیل تازه، سیب کاستارد، انگور، کیوی، لیمو، انبه رسیده، هلو و خرما

سبزی‌ها: بروکلی، لوبیا، گشنیز، قارچ، پاپایای خام، سیب‌زمینی، اسفناج، سیب‌زمینی شیرین و سیب‌زمینی هندی

میوه‌های خشک: بادام، بلارد، انجیر خشک، خرما، کشمش و گردو

غلات: آرد گندم

بنشن: لوبیای قرمز و سیاه و لوبیای مونگو

غذاهای غیر گیاهی: ماهی مثل ماهی آنکووی و ماهی ماکرل، صدف، خرچنگ و لابستر و گوشت گوساله

نوشیدنی‌ها: شیر نارگیل، قهوه، شیر غلیظ، نوشیدنی‌های شکلاتی، آبمیوه‌های تازه، سوپ، آبجو، شراب و خیلی از نوشیدنی‌های کربناتی.

مواد دیگر: شکلات، کیک شکلاتی، بستنی شکلاتی، نمک لونا (جایگزین نمک)، چیپس سیب‌زمینی و سس گوجه‌فرنگی

غذاهایی که پتاسیم متوسطی دارند

• میوه‌ها: لیچی، لیموشیرین، انار و هندوانه
• سبزی‌ها: ریشه چغندر، موز خام، کدوی تلخ، کلم، هویج، جعفری، گل‌کلم، لوبیای فرانسوی، اوکرا، پیاز، کدوحلوایی، تربچه، ذرت شیرین، برگ‌های کافشه و گوجه‌فرنگی

غلات:

بارلی، آرد، نودل آرد گندم، برنج و ورمیشل

غذاهای غیر گیاهی: جگر

نوشیدنی‌ها: شیر گاو و کشک

دیگر مواد: فلفل سیاه و میخک

غذاهایی که پتاسیم پایینی دارند

میوه‌ها: سیب، توت سیاه، گواو، پرتغال، پاپایای رسیده، گلابی، آناناس و توت‌فرنگی

سبزی‌ها: کدو، باقلا، فلفل؛ خیار، سیر، کاهو، گلابی سبز، انبه خام

غلات: برنج، آرد سمولینا و راوا

بنشن: نخود سبز

غذاهای غیر گیاهی: گوساله، بره، خوک، جوجه و تخم‌مرغ

نوشیدنی‌ها: شیر بوفالو، کوکاکولا، لیموناد، آب‌لیمو و آب و سودا

مواد دیگر: زنجبیل خشک، عسل، برگ نعناع، خردل، سرکه و درخت جوز

گام‌های اصلی برای کاهش پاسیم غذا

• هرروز یک میوه، ترجیحاً با پتاسیم پایین بخورید.
• هرروز یک فنجان چای یا قهوه بنوشید.
• سبزی‌ها حاوی پتاسیم باید بعد از کاهش مقدار پتاسیمشان (به صورتی که توضیح داده شد) مصرف شوند.
• از شیر نارگیل، آب‌میوه و غذاهایی که پتاسیم بالا دارند (طبق لیست فوق) پرهیز کنید.
• تقریباً تمامی غذاها حاوی مقداری پتاسیم هستند، بنابراین در صورت امکان مناسب‌ترین کار، انتخاب غذایی است که پتاسیم پایینی دارند.
• محدودیت پتاسیم ضروری است، نه فقط در مبتلایان به CKD پیش از دیالیز بلکه همچنین حتی پس از شروع دیالیز نیز ضروری است.

فرد چطور می‌تواند پتاسیم سبزی‌ها را کاهش دهد؟

1. سبزی‌ها را پاک‌کنید و به قطعات کوچک خردکنید.
2. سبزی‌ها را با آب ولرم بشویید و آن‌ها را در یک ظرف بزرگ بریزید.
3. ظرف را با آب داغ پرکنید (مقدار آب باید 4 تا 5 برابر حجم سبزی‌ها باشد) و سبزی‌ها را حداقل یک ساعت غوطه‌ور کنید.
4. بعدازاینکه سبزی‌ها را 3 -2 ساعت خیساندید، آن‌ها را با آب گرم سه یا چهار بار بشویید.
5. سپس سبزی‌ها را با آب بیشتر بجوشانید. آب را دور بریزید.
6. سبزی‌ها جوشیده شده را به شکل دلخواه خود بجوشانید
7. اگرچه شما می‌توانید میزان پتاسیم سبزی‌ها را کاهش دهید، اما بهتر این است که از سبزی‌ها غنی از پتاسیم پرهیز کنید یا آن‌ها را در مقادیر اندک مصرف کنید.
8. ازآنجایی‌که ویتامین‌ها در سبزی‌ها پخته‌شده از دست می‌روند، مکمل‌های ویتامینی باید برحسب توصیه پزشک مصرف شوند.

اقدامات خاص برای تصفیه پتاسیم سیب‌زمینی

• خرد کردن سیب‌زمینی به قطعات کوچک‌تر مهم است. سطح تماس سیب زمین‌ها با آب به حداکثر می‌رساند و این امر به افزایش اتلاف پتاسیم از سیب‌زمینی کمک می‌کند.
• دمای آبی که برای خیساندن یا جوشاندن سیب‌زمینی استفاده می‌شود تفاوت‌هایی را سبب می‌شود.
• استفاده از مقادیر زیادی از آب برای خیساندن یا جوشاندن سیب‌زمینی مفید است.

گام‌های اصلی برای کاهش پاسیم غذا 1- هرروز یک میوه، ترجیحاً با پتاسیم پایین بخورید. 2- هرروز یک فنجان چای یا قهوه بنوشید. 3- سبزی‌ها حاوی پتاسیم باید بعد از کاهش مقدار پتاسیمشان (به صورتی که توضیح داده شد) مصرف شوند. 4- از شیر نارگیل، آب‌میوه و غذاهایی که پتاسیم بالا دارند (طبق لیست فوق) پرهیز کنید. 5- تقریباً تمامی غذاها حاوی مقداری پتاسیم هستند، بنابراین در صورت امکان مناسب‌ترین کار، انتخاب غذایی است که پتاسیم پایینی دارند. 6- محدودیت پتاسیم ضروری است، نه فقط در مبتلایان به نارسایی مزمن کلیوی پیش از دیالیز بلکه همچنین حتی پس از شروع دیالیز نیز ضروری است. فرد چطور می‌تواند پتاسیم سبزی‌ها را کاهش دهد؟ • سبزی‌ها را پاک‌کنید و به قطعات کوچک خردکنید. • سبزی‌ها را با آب ولرم بشویید و آن‌ها را در یک ظرف بزرگ بریزید. • ظرف را با آب داغ پرکنید (مقدار آب باید 4 تا 5 برابر حجم سبزی‌ها باشد) و سبزی‌ها را حداقل یک ساعت غوطه‌ور کنید. • بعدازاینکه سبزی‌ها را 3 -2 ساعت خیساندید، آن‌ها را با آب گرم سه یا چهار بار بشویید. • سپس سبزی‌ها را با آب بیشتر بجوشانید. آب را دور بریزید. • سبزی‌ها جوشیده شده را به شکل دلخواه خود بجوشانید • اگرچه شما می‌توانید میزان پتاسیم سبزی‌ها را کاهش دهید، اما بهتر این است که از سبزی‌ها غنی از پتاسیم پرهیز کنید یا آن‌ها را در مقادیر اندک مصرف کنید. • ازآنجایی‌که ویتامین‌ها در سبزی‌ها پخته‌شده از دست می‌روند، مکمل‌های ویتامینی باید برحسب توصیه پزشک مصرف شوند. اقدامات خاص برای تصفیه پتاسیم سیب‌زمینی • خرد کردن سیب‌زمینی به قطعات کوچک‌تر مهم است. سطح تماس سیب زمین‌ها با آب به حداکثر می‌رساند و این امر به افزایش اتلاف پتاسیم از سیب‌زمینی کمک می‌کند. • دمای آبی که برای خیساندن یا جوشاندن سیب‌زمینی استفاده می‌شود تفاوت‌هایی را سبب می‌شود. • استفاده از مقادیر زیادی از آب برای خیساندن یا جوشاندن سیب‌زمینی مفید است. 6- محدودیت فسفر رژیم چرا بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی باید رژیم کم فسفری داشته باشند؟ • فسفر ماده معدنی ضروری برای تقویت و سلامت استخوان‌ها است. فسفر اضافی موجود در غذا از بدن از طریق ادرار برداشته می‌شود. این امر به حفظ سطح فسفر خون کمک می‌کند. • مقدار طبیعی فسفر در خون 5/5-4 میلی گرم در دسی لیتر است. • بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی نمی‌توانند فسفر مازادی که از غذا گرفته می‌شود را حذف کنند بنابراین سطح فسفر بالا می‌رود. این افزایش سطح فسفر کلسیم را از استخوان‌ها خارج کرده و موجب تضعیفشان می‌شود. • افزایش سطح فسفر می‌تواند منجر به مشکلات زیادی مثل خارش، ضعف عضلانی و استخوانی، درد استخوان و درد عضلانی شود. سفتی استخوان منجر به افزایش حساسیت نسبت به شکستگی می‌شود. مقدار کدام غذاهای حاوی فسفر اضافی را باید کاهش داد یا حذف کرد؟ غذاهای حاوی فسفر زیاد عبارت‌اند از: • شیر و فراورده‌های لبنی: پنیر، شکلات، شیر غلیظ، بستنی و میلک شیک • میوه‌های خشک: بلارد، بادام، پسته، نارگیل خشک، گردو. • نوشیدنی‌های خنک: کولای تیره، آبجو. • هویج، ذرت، بادام‌زمینی، نخود تازه، سیب‌زمینی شیرین. • پروتئین حیوانی: گوشت، مرغ، ماهی و تخم‌مرغ. 7- مصرف زیاد ویتامین و فیبر بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی عموماً از منابع ناکافی ویتامین‌ها در طول دوره پیش دیالیز به دلیل رژیم نامناسب و رژیمی که بسیار محدود است تا پیشرفت بیماری کلیوی را به تأخیر بی اندازد رنج می‌برند. ویتامینه‌ای خاص، خصوصاً ویتامینه‌ای محلول در آب "بی"، "سی" و فولیک اسید در طول دیالیز از دست می‌روند. برای جبران مصرف ناکافی یا اتلاف این ویتامین‌ها، بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی معمولاً نیازمند مکمل‌هایی از ویتامینه‌ای محلول در آب و عناصر نایاب هستند. مصرف فیبر زیاد در نارسایی مزمن کلیوی سودمند است؛ بنابراین توصیه می‌شود که سبزی‌ها تازه و میوه‌های غنی از ویتامین و فیبر مصرف کنند و درعین‌حال از موادی که حاوی پتاسیم زیاد هستند اجتناب کنند. طراحی غذای روزانه مصرف غذای روزانه و آب برای بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی برحسب توصیه نفرولوژیست توسط متخصص تغذیه طراحی می‌شود و در جدولی تنظیم می‌شود. اصول رایج در طراحی رژیم عبارت‌اند از: 1- مصرف آب و مایعات کافی: مصرف مایعات باید بر اساس توصیه پزشک محدود شود. چارت روزانه وزن باید حفظ شود. افزایش وزن نامناسب ممکن است نشانه دریافت فزاینده مایعات باشد. 2- کربوهیدرات: برای اطمینان از اینکه بدن کالری کافی دریافت می‌کند، بیمار مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی می‌تواند غذای حاوی قند یا گلوکز را همراه با غلات مصرف کند به این شرط که دیابتی نباشد. 3- پروتئین: گوشت، شیر، غلات، بنشن، تخم‌مرغ و مرغ منابع اصلی پروتئین هستند. به بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی که تحت دیالیز نیستند توصیه می‌شود که پروتئین روزانه خود را به کمتر از 8/0 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز محدود کنند. وقتی‌که دیالیز شروع شد، مصرف لبنیات را می‌توان 1/2-1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز افزایش داد. بیمارانی که تحت دیالیز صفاقی هستند ممکن است نیازمند پروتئین‌های لبنی به‌اندازه 5/1 گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در روز باشند. درحالی‌که پروتئین‌های حیوانی حاوی تمامی آمینواسیدهای ضروری هستند (به همین دلیل پروتئین‌های کامل یا پروتئین‌های حاوی ارزش بیولوژیک بالا نامیده می‌شوند) و ایده¬آل خواهند بود، باید این مواد را خصوصاً در بیمارانی که تحت دیالیز نیستند محدود کرد زیرا ممکن است پیشرفت نارسایی مزمن کلیوی را تسریع کنند. 4- چربی: چربی را می‌توان یکی از منابع انرژی در نظر گرفت زیرا چربی‌ها منبع خوبی از انرژی هستند. چربی‌های تک اشباع و چند اشباع به شکل روغن‌زیتون، روغن کافشه، روغن کانولا یا روغن سویا را می‌توان در مقادیر محدود بکار برد. از چربی‌های اشباع‌شده مثل چربی‌های حیوانی پرهیز کنید. 5- نمک: به اکثریت بیماران توصیه می‌شود که یک رژیم کم‌نمک داشته باشند. رعایت یک رژیم «بدون نمک افزوده» خوب است. به برچسب‌های غذا نگاه کنید و به دنبال غذاهای کم‌سدیم باشید اما مطمئن شوید که از جانشین‌های نمکی که حاوی مقادیر بالایی از پتاسیم هستند نیز پرهیز شود. برچسب‌های غذایی را بررسی کنید تا از غذاهای دیگر حاوی سدیم مثل سدیم بیکربنات (بیکینگ‌پودر) پرهیز کنید. 6- غلات: برنج یا فراورده‌های برنج را می‌توان مصرف کرد. برای پرهیز از یکنواختی مزه می‌توان غلات مختلف مثل جو، برنج، ساگو، سمولینا، آرد همه‌منظوره و کورن فلیک را به‌صورت چرخشی مصرف کرد. مقادیر اندکی از ذرت و بارلی را می‌توان مصرف کرد. 7- سبزی‌ها: سبزی‌هایی که پتاسیم کمی دارند را می‌توان آزادانه مصرف کرد؛ اما سبزی‌هایی که پتاسیم بالا دارند باید فراوری شوند تا پیش از مصرف پتاسیم آن‌ها از بین برود. برای بهبود مزه، آب‌لیمو را می‌توان اضافه کرد. 8- میوه‌ها: میوه‌هایی که پتاسیم کمی دارند مثل سیب، پاپایا و توت‌فرنگی را می‌توان یک‌بار در روز مصرف کرد. در روز دیالیز، بیماران می‌توانند تنها یک میوه مصرف کنند. از آب‌میوه و شیر نارگیل باید پرهیز کرد. 9- شیر و فرآورده‌های شیر: شیر و فراورده‌های شیر مثل ماست و پنیر فسفر زیادی دارند و باید محدود شوند. دیگر غذاهای لبنی که مقدار اندکی فسفر دارند حاوی کره، پنیر خامه‌ای، پنیر ریکوتا، به‌جای آن از شربت‌های غیر لبنی می‌توان استفاده کرد. 10 – نوشیدنی‌های سرد: از سوداهای تیره‌رنگ پرهیز کنید زیرا فسفر بالایی دارند. آبمیوه یا شیر نارگیل را به دلیل پتاسیم بالای آن مصرف نکنید. 11- میوه‌های خشک: از میوه‌های خشک، بادام‌زمینی، دانه‌های کنجد نارگیل تازه یا خشک باید اجتناب شود.

6- محدودیت فسفر رژیم

چرا بیماران مبتلا به CKD باید رژیم کم فسفری داشته باشند؟

• فسفر ماده معدنی ضروری برای تقویت و سلامت استخوان‌ها است. فسفر اضافی موجود در غذا از بدن از طریق ادرار برداشته می‌شود. این امر به حفظ سطح فسفر خون کمک می‌کند.
• مقدار طبیعی فسفر در خون 5/5-4 میلی گرم در دسی لیتر است.
• بیماران مبتلا به CKD نمی‌توانند فسفر مازادی که از غذا گرفته می‌شود را حذف کنند بنابراین سطح فسفر بالا می‌رود. این افزایش سطح فسفر کلسیم را از استخوان‌ها خارج کرده و موجب تضعیفشان می‌شود.
• افزایش سطح فسفر می‌تواند منجر به مشکلات زیادی مثل خارش، ضعف عضلانی و استخوانی، درد استخوان و درد عضلانی شود. سفتی استخوان منجر به افزایش حساسیت نسبت به شکستگی می‌شود. مقدار کدام غذاهای حاوی فسفر اضافی را باید کاهش داد یا حذف کرد؟

غذاهای حاوی فسفر زیاد عبارت‌اند از:

• شیر و فراورده‌های لبنی: پنیر، شکلات، شیر غلیظ، بستنی و میلک شیک
• میوه‌های خشک: بلارد، بادام، پسته، نارگیل خشک، گردو.
• نوشیدنی‌های خنک: کولای تیره، آبجو.
• هویج، ذرت، بادام‌زمینی، نخود تازه، سیب‌زمینی شیرین.
• پروتئین حیوانی: گوشت، مرغ، ماهی و تخم‌مرغ.

7- مصرف زیاد ویتامین و فیبر

بیماران مبتلا به CKD عموماً از منابع ناکافی ویتامین‌ها در طول دوره پیش دیالیز به دلیل رژیم نامناسب و رژیمی که بسیار محدود است تا پیشرفت بیماری کلیوی را به تأخیر بی اندازد رنج می‌برند. ویتامینه‌ای خاص، خصوصاً ویتامینه‌ای محلول در آب B، C و فولیک اسید در طول دیالیز از دست می‌روند.

برای جبران مصرف ناکافی یا اتلاف این ویتامین‌ها، بیماران مبتلا به CKD معمولاً نیازمند مکمل‌هایی از ویتامینه‌ای محلول در آب و عناصر نایاب هستند. مصرف فیبر زیاد در CKD سودمند است؛ بنابراین توصیه می‌شود که سبزی‌ها تازه و میوه‌های غنی از ویتامین و فیبر مصرف کنند و درعین‌حال از موادی که حاوی پتاسیم زیاد هستند اجتناب کنند.

طراحی غذای روزانه

مصرف غذای روزانه و آب برای بیماران مبتلا به CKD برحسب توصیه نفرولوژیست توسط متخصص تغذیه طراحی می‌شود و در جدولی تنظیم می‌شود.

اصول رایج در طراحی رژیم عبارت‌اند از:

1. مصرف آب و مایعات کافی: مصرف مایعات باید بر اساس توصیه پزشک محدود شود. چارت روزانه وزن باید حفظ شود. افزایش وزن نامناسب ممکن است نشانه دریافت فزاینده مایعات باشد.
2. کربوهیدرات: برای اطمینان از اینکه بدن کالری کافی دریافت می‌کند، بیمار مبتلا به CKD می‌تواند غذای حاوی قند یا گلوکز را همراه با غلات مصرف کند به این شرط که دیابتی نباشد.

3. پروتئین: گوشت، شیر، غلات، بنشن، تخم‌مرغ و مرغ منابع اصلی پروتئین هستند. به بیماران مبتلا به CKD که تحت دیالیز نیستند توصیه می‌شود که پروتئین روزانه خود را به کمتر از 8/0 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز محدود کنند. وقتی‌که دیالیز شروع شد، مصرف لبنیات را می‌توان 1/2-1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز افزایش داد.

   بیمارانی که تحت دیالیز صفاقی هستند ممکن است نیازمند پروتئین‌های لبنی به‌اندازه 5/1 گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در روز باشند. درحالی‌که پروتئین‌های حیوانی حاوی تمامی آمینواسیدهای ضروری هستند (به همین دلیل پروتئین‌های کامل یا پروتئین‌های حاوی ارزش بیولوژیک بالا نامیده می‌شوند) و ایده­آل خواهند بود، باید این مواد را خصوصاً در بیمارانی که تحت دیالیز نیستند محدود کرد زیرا ممکن است پیشرفت CKD را تسریع کنند.
4. چربی: چربی را می‌توان یکی از منابع انرژی در نظر گرفت زیرا چربی‌ها منبع خوبی از انرژی هستند. چربی‌های تک اشباع و چند اشباع به شکل روغن‌زیتون، روغن کافشه، روغن کانولا یا روغن سویا را می‌توان در مقادیر محدود بکار برد. از چربی‌های اشباع‌شده مثل چربی‌های حیوانی پرهیز کنید.
5. نمک: به اکثریت بیماران توصیه می‌شود که یک رژیم کم‌نمک داشته باشند. رعایت یک رژیم «بدون نمک افزوده» خوب است. به برچسب‌های غذا نگاه کنید و به دنبال غذاهای کم‌سدیم باشید اما مطمئن شوید که از جانشین‌های نمکی که حاوی مقادیر بالایی از پتاسیم هستند نیز پرهیز شود. برچسب‌های غذایی را بررسی کنید تا از غذاهای دیگر حاوی سدیم مثل سدیم بیکربنات (بیکینگ‌پودر) پرهیز کنید.
6. غلات: برنج یا فراورده‌های برنج را می‌توان مصرف کرد. برای پرهیز از یکنواختی مزه می‌توان غلات مختلف مثل جو، برنج، ساگو، سمولینا، آرد همه‌منظوره و کورن فلیک را به‌صورت چرخشی مصرف کرد. مقادیر اندکی از ذرت و بارلی را می‌توان مصرف کرد.
7. سبزی‌ها: سبزی‌هایی که پتاسیم کمی دارند را می‌توان آزادانه مصرف کرد؛ اما سبزی‌هایی که پتاسیم بالا دارند باید فراوری شوند تا پیش از مصرف پتاسیم آن‌ها از بین برود. برای بهبود مزه، آب‌لیمو را می‌توان اضافه کرد.
8. میوه‌ها: میوه‌هایی که پتاسیم کمی دارند مثل سیب، پاپایا و توت‌فرنگی را می‌توان یک‌بار در روز مصرف کرد. در روز دیالیز، بیماران می‌توانند تنها یک میوه مصرف کنند. از آب‌میوه و شیر نارگیل باید پرهیز کرد.
9. شیر و فرآورده‌های شیر: شیر و فراورده‌های شیر مثل ماست و پنیر فسفر زیادی دارند و باید محدود شوند. دیگر غذاهای لبنی که مقدار اندکی فسفر دارند حاوی کره، پنیر خامه‌ای، پنیر ریکوتا، به‌جای آن از شربت‌های غیر لبنی می‌توان استفاده کرد.
10. نوشیدنی‌های سرد: از سوداهای تیره‌رنگ پرهیز کنید زیرا فسفر بالایی دارند. آبمیوه یا شیر نارگیل را به دلیل پتاسیم بالای آن مصرف نکنید.
11. میوه‌های خشک: از میوه‌های خشک، بادام‌زمینی، دانه‌های کنجد نارگیل تازه یا خشک باید اجتناب شود.

واژه‌نامه

اریتروپویتین EPO: هورمونی است که به‌وسیله کلیه‌ها تولید می‌شود و تشکیل گلبول‌های قرمز خون را از طریق مغز استخوان تسریع می‌کند. اگر کلیه‌ها آسیب ببینند، قادر به تولید اریتروپویتین کافی نیستند درنتیجه تشکیل گلبول‌های قرمز خون کاهش می‌یابد که منجر به کم‌خونی می‌شود. اریتروپویتین دارویی تزریقی است که در درمان کم‌خونی ناشی از نارسایی کلیوی استفاده می‌شود.

الکترولیت‌ها: مواد معدنی مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم در جریان خون موجودند که عملکردهای مهمی از بدن را تنظیم می‌کنند. این مواد شیمیایی الکترولیت‌ها نام دارند. ازآنجایی‌که کلیه غلظت الکترولیت‌ها را در خون ثابت نگه می‌دارد، در بیماران کلیوی، خون برای بررسی سطوح الکترولیت‌ها آزمایش می‌شود.

اوروگرام داخل وریدی IVU: بررسی است که مجموعه‌هایی از رادیوگرافی‌های سیستم ادراری بعد از تزریق رنگ حاوی ید به‌صورت داخل وریدی انجام می‌شود. این آزمایش اطلاعاتی را درباره عملکرد کلیه و ساختار مجرای ادراری می‌دهد. اورولوژیست: جراحی که متخصص بیماری‌های کلیوی است.

برداشت پروستات از طریق پیشابراه TURP: این روش درمانی استاندارد در هیپرپلازی خوش­خیم پروستات BPH است که به‌وسیله اورولوژیست انجام می‌شود. در این روش درمانی با حداقل حالت تهاجمی، ابزاری با نام سیستوسکوپ از پیشابراه عبور داده می‌شود و غده پروستاتی که جریان ادرار را مسدود می‌کند برداشته می‌شود.

بیماری کلیوی پلی کیستیک PKD: PKD رایج‌ترین اختلال ژنتیکی کلیه است که با رشد کیست­های متعدد (حفره مایع) در کلیه‌ها مشخص می‌شود. ازجمله مهم‌ترین علل بیماری مزمن کلیوی است.

بیماری کلیوی دیابتی (نفروپاتی): دیابت‌های طولانی‌مدت موجب آسیب به عروق کوچک کلیه می‌شوند. این آسیب در ابتدا موجب از دست رفتن پروتئین از طریق ادرار می‌گردد. متعاقباً موجب افزایش فشارخون، ورم بدن و پس‌ازآن آسیب تدریجی و پیش‌رونده به کلیه می‌گردد. درنهایت، تخریب پیش‌رونده و منهدم‌کننده موجب نارسایی کلیوی شدید می‌گردد (مرحله نهایی بیماری کلیوی). این مشکل کلیوی ناشی از دیابت به‌عنوان بیماری کلیوی دیابتی شناخته می‌شود. بیماری کلیوی دیابتی رایج‌ترین دلیل بیماری مزمن کلیه است که مسئول 45 - 40 درصد موارد جدید CKD می‌باشد.

بیماری کلیوی مزمن CKD: از دست رفتن تدریجی، پیش‌رونده و برگشت‌ناپذیر عملکرد کلیه در طول چند ماه تا چند سال بیماری کلیوی مزمن نامیده می‌شود. در این بیماری غیرقابل درمان، عملکرد کلیه به‌کندی و دائماً کاهش می‌یابد. بعد از دوره‌ای طولانی این عملکرد تا جایی کاهش می‌یابد که کار کلیه‌ها متوقف می‌شود و تقریباً به‌صورت کامل از بین می‌رود. این مرحله پیشرفته و تهدیدکننده زندگی مرحله نهایی بیماری کلیوی ESKD نامیده می‌شود.

بیوپسی کلیه: فرایندی است که قطعه کوچکی از بافت کلیه را با سوزن برمی‌دارد تا اینکه بتوان این قطعه را زیر میکروسکوپ برای تشخیص بیماری بررسی کرد

. پتاسیم: یک ماده معدنی خیلی مهم در بدن است که برای عملکرد صحیح اعصاب، قلب و عضلات ضروری است. میوه تازه، آبمیوه‌های تازه، شیر نارگیل و میوه‌های خشک منابع غنی از پتاسیم هستند. پروتئینوری: وجود مقادیر بالای پروتئین در ادرار.

پروتئین‌ها: این مواد یکی از سه دسته مواد اصلی غذایی هستند که بافت‌های بدن را ترمیم کرده و حفظ می‌کنند. شیر، تخم‌مرغ و غذاهای حیوانی منابع غنی پروتئین هستند.

پریتونیت: عفونتی درون حفره شکمی است. پریتونیت یک مشکل رایج دیالیز صفاقی است و درصورتی‌که درمان نشود می‌تواند زندگی را به خطر بی اندازد.

پس زدن: فرایندی که در آن بدن تشخیص می‌دهد اندام پیوندی، بیگانه است و تلاش می‌کند تا آن را تخریب کند

پیوند کلیه از جسد: به قسمت پیوند کلیه از فرد متوفی مراجعه کنید.

پیوند کلیه از فرد متوفی: یک‌روند جراحی است که در آن کلیه سالمی که توسط فردی که دچار مرگ مغزی شده است به بیمار مبتلا به نارسایی کلیوی مزمن اهدا می‌شود.

پیوند کلیه انحصاری: پیوند کلیه معمولاً بعد از یک دوره درمان دیالیزی متغیر انجام می‌شود. پیوند کلیه‌ای که پیش از شروع دیالیز نگه‌دارنده انجام می‌شود یک پیوند کلیوی انحصاری نام دارد.

پیوند کلیه جفت: بسیاری از بیماران مرحله آخر بیماری کلیوی اهداکنندگان سالم و مشتاقی دارند که گروه خونی ناسازگار یا عدم تطابق متقابل بافتی دارند اهدا کلیه جفت استراتژی است که اجازه تبادل کلیه‌ها را از اهداکننده زنده بین دو جفت اهداکننده / گیرنده ناسازگار می‌دهد تا جفت‌های سازگار ایجاد شوند.

تبادل: یعنی یک چرخه کامل از دیالیز صفاقی که شامل سه مرحله است. مرحله اول جریان داخلی مایع دیالیز در شکم است. در مرحله دوم، مایع چند ساعت در شکم باقی می‌ماند و اجازه می‌دهد که مایع اضافی و مواد سمی از خون به مایع دیالیز (که دوئل نیز نامیده می‌شود) حرکت کنند. مرحله سوم جریان رو به خارج مایع دیالیز است.

داروی سرکوبگر ایمنی: داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کنند یا پاسخ ایمنی را کاهش می‌دهند و مانع می‌شوند که بدن اندام پیوندی را پس بزند.

دیالیز صفاقی: یک روش درمانی کارآمد برای نارسایی کلیه است. در این فرایند تصفیه، مایع دیالیزی از طریق یک کاتتر خاص وارد حفره شکمی می‌شود. این مایع مواد زائد و آب اضافی را از خون برمی‌دارد. مایع از خون بعد از یک دوره متغیر برداشته‌شده و دور ریخته می‌شود.

دیالیز صفاقی چرخشی دائمی CCPD: CCPD یا دیالیز صفاقی خود به خودی APD شکلی از دیالیز صفاقی دائمی است که در خانه به‌صورت روزمره با یک ماشین خودکار سیار انجام می‌شود. در CCPD، ماشین تبادل مایعات را انجام می‌دهد درحالی‌که بیمار در خواب شبانه است. در این فرایند ماشین به‌صورت خودکار پر می‌شود و مایع دیالیز را از شکم بیرون می‌کشد.

دیالیز: فرایندی مصنوعی است که از طریق آن محصولات زائد و آب ناخواسته از بدن بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی دفع می‌شود.

دیالیز صفاقی خودبه‌خود APD: به CCPD مراجعه کنید.

دیالیز صفاقی سیار دائمی CAPD: CAPD شکلی از دیالیز است که می‌توان آن را به‌وسیله فرد در خانه بدون نیاز به ماشین انجام داد. در این نوع از دیالیز، مایع در فواصل زمانی منظم در کل روز مبادله می‌شود، یعنی کل 24 ساعت روز، هفت روز هفته.

دیالیزور: یک کلیه مصنوعی که خون را تصفیه می‌کند و مواد زائد و آب اضافی را از بدن در فرایند همودیالیز برمی‌دارد.

دیورتیک­ها: داروهایی که تولید ادرار و دفع آب را به شکل ادرار افزایش می‌دهند که به از دست رفتن آب از بدن کمک می‌کند. دیورتیک‌ها «قرص‌های آب» نیز نامیده می‌شوند

رفلاکس مثانه به حالب VUR: حالتی است که رفلاکس جریان رو به عقب غیرطبیعی ادرار از مثانه به سمت حالب و احتمالاً به سمت کلیه رخ می‌دهد. یک اختلال عملکردی و آناتومیک است که در یک یا هر دو طرف ممکن است ایجاد شود. VUR علت اصلی عفونت مجرای ادراری، فشارخون بالا و نارسایی کلیه در کودکان است.

زمان اقامت: در طول دیالیز صفاقی، دروهای که مایع PD در شکم باقی می‌ماند زمان اقامت نامیده می‌شود. در این زمان فرایند تصفیه صورت می‌گیرد.

سدیم: ماده‌ای در بدن که فشارخون و حجم خون را تنظیم می‌کند. رایج‌ترین شکل سدیم در غذاها سدیم کلراید است که نمک غذا نامیده می‌شود.

سندرم نفروتیک: مشکل کلیوی که در کودکان رایج‌تر است و با از دست رفتن پروتئین در ادرار (بیش از 3.5 گرم در هرروز)، سطوح پایین پروتئین خون، سطوح بالای کلسترول و ورم بدن مشخص می‌شود.

سنگ‌شکن با استفاده از شوک موجی ESWL: روشی است که از طریق آن موجهی به‌شدت متراکم به‌وسیله یک ماشین سنگ‌شکن تولید می‌شوند و به‌آسانی از مجرای ادرار به ادرار می‌ریزند. ESWL روش درمانی معمولی است که در سنگ‌های کلیوی بسیار کاربرد دارد.

سونوگرافی: آزمایش تشخیصی بدون دردی است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از اندام‌ها یا ساختارهای درون بدن بهره می‌برد. سونوگرافی آزمایشی ساده، سودمند و بی‌خطر است که اطلاعات ارزشمندی نظیر اندازه کلیه، انسداد جریان ادرار و وجود کیست، سنگ و تومور را نشان می‌دهد.

سیستواورتروگرام در حال ادرار کردن: فرایندی است که برای نشان دادن آناتومی قسمت‌های پایین‌تر مجرای ادراری (مثانه و پیشابراه) از طریق واردکردن سوند به مثانه بیمار و واردکردن محلول (رنگ) استفاده می‌شود که می‌تواند روی فیلم‌های رادیوگرافی نشان داده شود. از بیمار خواسته می‌شود که ادرار کند و عکس‌های رادیوگرافی برداشته می‌شود.

سیستوسکوپی: فرایندی تشخیصی که در آن پزشک با استفاده از یک ابزار نازک، که با لامپ ظریف روشن‌شده و سیستوسکوپ نام دارد داخل مثانه و پیشابراه را بررسی می‌کند.

غشای نیمه‌تراوا: غشایی که به‌صورت انتخابی اجازه می‌دهد مواد حل‌شده و مایعات عبور کنند و سایر مواد را نگه می‌دارد. غشا یک بافت طبیعی یا ماده مصنوعی است.

فسفر: فسفر، درست بعد از کلسیم، دومین ماده معدنی فراوان در بدن است. با کلسیم برای قوی کردن استخوان‌ها و دندان‌ها، عمل می‌کند. گوشت‌ها، آجیل‌ها، شیر، تخم‌مرغ‌ها، غلات غذاهای غنی از فسفر هستند.

فشارخون: نیرویی است که همزمان با پمپ کردن خون از قلب از طریق جریان خون بر دیواره عروق خونی وارد می‌شود. فشارخون یکی از علائم اصلی است و اندازه‌گیری آن شامل دو رقم است. رقم اول نشانه فشارخون سیستولیک است که حداکثر فشار واردشده در زمان انقباض قلب را نشان می‌دهد. رقم دوم نشانه فشار دیاستولیک است که اندازه فشار بین قربان‌ها، در زمان استراحت قلب می‌باشد.

فشارخون بالا: عبارتی است که برای تشریح فشارخون بالا استفاده می‌شود.

فیستول: به فیستول شریانی وریدی مراجعه کنید.

فیستول شریانی وریدی AV: یعنی رابطی بین شریان و عروق که معمولاً در بازو از طریق جراحی ایجاد می‌شود. در فیستول AV مقدار زیادی خون با فشار بالا به ورید وارد می‌شود و موجب اتساع ورید می‌گردد. وریدهای اتساع یافته اجازه واردکردن آسان سوزن‌های موردنیاز برای دیالیز را می‌دهند. فیستول AV رایج‌ترین و بهترین روش دسترسی به عروق در همودیالیز طولانی‌مدت است.

فیلتراسیون تخمینی گلومرولی: eGFR (میزان تخمینی فیلتراسیون گلومرولی) عددی است که از روی سطح کراتینین خون و دیگر اطلاعات محاسبه می‌شود. eGFR چگونگی عملکرد کلیه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند و مقدار طبیعی آن 90 یا بیشتر است. آزمون eGFR برای تشخیص، رتبه‌بندی مراحل و کنترل دقیق پیشرفت CKD سودمند است.

کاتتر همودیالیز: لوله طویل منعطفی است که دو لومن دارد. خون از یک لومن کشیده می‌شود، برای تصفیه وارد مدار دیالیز می‌شود و از طریق لومن دیگر به بدن برمی‌گردد. جای گذاری یک کاتتر با لومن دوگانه رایج‌ترین و کارآمدترین روش همودیالیز اورژانسی و موقت است.

کراتینین و اوره: محصولات دفعی یا ناشی از متابولیسم پروتئین هستند. این مواد به‌وسیله کلیه‌ها برداشته می‌شوند. سطح معمول کراتینین سرم در بزرگ‌سالان 0.8 تا 1.4 mg درصد است و سطح اوره 20 تا 40 میلی‌گرم درصد است. در نارسایی کلیه سطح اوره و کراتینین خون بالا می‌رود.

کلسیم: فراوان‌ترین ماده معدنی در بدن که برای تکامل و حفظ قدرت استخوان‌ها و دندان‌ها لازم است. شیر و فراورده‌های شیر مثل ماست و پنیر منابع طبیعی غنی از کلسیم هستند.

کلیه مصنوعی: به دیالیزور مراجعه کنید.

کم‌خونی (آنمی): حالت پزشکی است که در آن هموگلوبین در خون کاهش می‌یابد. کم‌خونی منجر به ضعف، بی‌حالتی و تنگی نفس در حالت فعالیت می‌شود. کم‌خونی در CKD رایج است و ناشی از کاهش تولید اریتروپویتین توسط کلیه است. گرافت: نوعی از دسترسی طولانی‌مدت به همودیالیز است. گرافت یک قطعه کوتاه از لوله نرم صناعی است که ورید را به یکی از شریان‌های بازو متصل می‌کند. سوزن‌ها در این پیوند در طول درمان همودیالیز جای گذاری می‌شوند. مرحله نهایی بیماری کلیوی ESKD: مرحله پیشرفته بیماری کلیوی مزمن (مرحله 5 CKD) به‌عنوان مرحله نهایی بیماری کلیوی ESKD یا ESRD نامیده می‌شود. در این مرحله از CKD نارسایی کامل یا تقریباً کامل کلیه‌ها دیده می‌شود. بیماران مبتلابه ESKD نیازمند درمانی چون دیالیز یا پیوند، هستند که منجر به زندگی نسبت طبیعی می‌شود.

مرگ مغزی: مرگ مغزی آسیب شدید و دائمی به مغز است که به هیچ‌یک از درمان‌های دارویی یا جراحی پاسخ نمی‌دهد. در مرگ مغزی، تنفس بدن و گردش خون به‌صورت مصنوعی تأمین می‌شود.

میکچوریتینگ سیستواورتروگرام: به سیتستو اورتروگرام دفعی مراجعه کنید.

میکروآلبومینوری: به ظهور مقادیر اندک اما غیرطبیعی از آلبومین در ادرار اشاره می‌کند. بروز این حالت نشانه شروع بیماری کلیوی است.

نارسایی کلیوی: حالتی که در آن تخریب عملکرد کلیه منجر به پالایش ناکافی مواد سمی و مواد زائد از خون می‌شود. این حالت از روی سطوح اوره و کراتینین در خون مشخص می‌شود.

نارسایی (آسیب) کلیوی حاد: حالتی که در آن فقدان ناگهانی و سریع عملکرد کلیوی دیده می‌شود. این نوع از آسیب کلیوی موقت و معمولاً برگشت‌پذیر است.

نفرولوژیست: پزشک متخصص داخلی یا کودکان که دوره فوق تخصصی بیماری‌های کلیوی را گذرانده است

نفرون: واحد عملکردی کلیه که مسئول پالایش واقعی و فیلتراسیون خون است. هر کلیه حاوی یک‌میلیون نفرون است.

وزن خشک: وزن فرد است بعدازاینکه تمامی مایعات اضافی از طریق دیالیز برداشته شدند.

همودیالیز: مطلوب‌ترین روش برای درمانی نارسایی کلیوی است. در همودیالیز خون با کمک ماشین دیالیز و یک کلیه مصنوعی (دیالیزور) تصفیه می‌شود.

هموگلوبین: یک مولکول پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن حمل می‌کند و دی‌اکسید کربن را از چینی‌جاها به ریه‌ها بازمی‌گرداند. هموگلوبین به‌وسیله آزمایش خون اندازه‌گیری می‌شود و مقدار آن به شکلی کاهش می‌یابد که کم‌خونی نامیده می‌شود.

هیپرتروفی خوش­خیم پروستات BPH: بزرگ شدن غده پروستات همراه با بالا رفتن سن در مردان رایج است. BPH بزرگی غیر سرطانی غده پروستات در مردان مسن است که پیشابراه را تحت‌فشار قرار می‌دهد، جریان ادرار را مسدود می‌کند و موجب مشکلات ادرار کردن می‌شود.

هیپرکالمی: سطح معمول پتاسیم سرم بین 3.5 و 5.0 mEq/L است. هیپرکالمی حالتی است که با افزایش سطح پتاسیم خون مشخص می‌شود. هیپرکالمی در نارسایی کلیوی رایج است و می‌تواند زندگی را به خطر بی اندازد و نیازمند درمان دارویی سریع است.